Większość Kirgizów to muzułmanie. Choć po pierwszych kontaktach z islamem w VIII w. przyjmowali nową religię stopniowo i zachowali wiele ze swoich wierzeń tradycyjnych, w języku kirgiskim na przestrzeni wieków wykształciło się własne słownictwo związane z islamem. Mimo że z islamem ściśle wiąże się język i kultura arabska, ludy turkijskie (a wśród nich Kirgizi) wnosili w praktykowanie religii własne elementy, co także zostało odzwierciedlone w języku. Część kirgiskich pojęć dotyczących islamu pokrywa się z arabskimi bądź perskimi lub niewiele od nich odbiega, inne zaś mają wyraźny charakter turkijski. W przeddzień muzułmańskiego Święta Ofiarowania, które w Kirgistanie jest świętem państwowym, zapraszam do zapoznania się z niektórymi z nich.
Ogólne pojęcia
дин – religia
ислам – islam
мусулман – muzułmanin/muzułmanka
Кудай/Аллах – Bóg
Мухаммед Пайгамбар – Prorok Mahomet
хижра – hidżra
шарият – szariat
муфтий – mufti
сунниттер – sunnici
шейиттер – szyici
ибадиттер – ibadyci
Ислам негиздери – pięć filarów islamu
келме – wyznanie wiary (szahada)
намаз – modlitwa (salat)
орозо – post (saum)
ажылык – pielgrzymka do Mekki (hadż)
ажы – hadżi
зекет – podatek na cele charytatywne (zakat)
W Kirgistanie islam przeplata się z dawnym kultem sił przyrody. Tu święte źródło jako mazar.
Wokół meczetu
мечит – meczet
мунара – minaret
кыбыла – kibla (qiblah); kierunek Mekki, w stronę której zwracają się muzułmanie podczas modlitwy
азанчы – muezzin
молдо – mułła
имам – imam
момун – wierny
мазар – święte miejsce; świętość; cmentarz
медресе – medresa
намазкана – sala modlitewna (poza meczetem)
Modlitwa
азан – wezwanie na modlitwę
жума намаз – modlitwa piątkowa
айт намаз – modlitwa świąteczna w dniu Orozo ajt lub Kurman ajt
жаназа – modlitwa pogrzebowa
даарат – wymóg rytualnej czystości podczas modlitwy
Pięć codziennych modlitw (w nawiasach, dla porównania, ich arabskie nazwy):
Багымдат намазы (Fadżr)
Бешим намазы (Zuhr)
Аср намазы (Asr)
Шам намазы (Maghrib)
Куптан намазы (Isza)
Święta i szczególne dni w kalendarzu muzułmańskim
майрам – święto
Орозо – Ramadan, post w Ramadanie
жарамазан – pieśń ramadanowa
Кадыр түн – Noc Przeznaczenia/Noc Siły (Lajlat al-Kadr)
Орозо айт – Święto Przerwania Postu (Ramadan Bajram, Id al-Fitr)
Курман айт – Święto Ofiarowania (Kurban Bajram, Id al-Adha)
Айт маарек болсун! – świąteczne pozdrowienie „Id mubarak!”
Skórzany kirgiski tumar do noszenia na szyi.
Ыйык китептер – święte księgi
Куран – Koran
сүрө – sura
тумар – tumar (amulet zawierający skrawki papieru z cytatami z Koranu)
хафиз – hafiz
Сүннөт* – Sunna
хадис – hadis
Święte miasta islamu
Мекке/Меке – Mekka
Мадина – Medyna
Кудус – Jerozolima
Wyrażenia i zwroty
Аллахтан башка кудай жок, Мухаммед Аллахтын кулу жана элчиси – Nie ma boga prócz Allaha, a Mahomet jest jego wysłannikiem
Алла Таала – Bóg Najwyższy
Аллах Улук/Аллах акбар – Bóg jest wielki
Кудайга шүгүр – dzięki Bogu
Кудай буюрса – jak Bóg da (insza’allah)
Кудай сактасын – uchowaj Boże
*Słowo сүннөт oznacza też obrzezanie, któremu są poddawani chłopcy w wieku 3, 5 lub 7 lat. Przyjęcie z okazji obrzezania nazywa się сүннөт той.
Bardzo ciekawy blog, gratuluję pomysłu i wytrwałości!
***
Co do słownictwa religijnego, to wyraźnie widać, że Kirgizi znajdowali się przez wiele wieków w perskim kręgu kulturowym (a przynajmniej na jego obrzeżach).
Perskie słownictwo religijne jest oczywiście nasycone arabizmami, ale zachowuje własną specyfikę, nawet korzystając z arabskich rdzeni (przykładowo muzułmanin po arabsku to „muslim”, ale po persku „musulman”), jeszcze ciekawsze, że do kirgiskiego (i oczywiście wielu innych języków Azji Środkowej też) przedostały się słowa rdzennie perskie wywodzące się z przedislamskich tradycji religijnych i niejako zaadaptowane przez perskojęzyczny islam: „kudaj” pochodzi od „choda” (Bóg, ale etymologicznie „Pan”), „namaz” (modlitwa) i „ruze” (post; stąd „orozo”) to pojęcia pierwotnie zoroastryjskie.
Pozdrawiam,
Piotr
Dziękuję bardzo za uznanie i wartościowe uzupełnienie tematu. Dobrze wiedzieć, że nie wszystko, co dotyczy islamu, pochodzi z arabskiego. Chciałabym kiedyś zagłębić się bardziej w tematykę zapożyczeń perskich i arabskich w języku kirgiskim.
Tak z perskiego/tadżyckiego jest bardzo dużo terminów religijnych, też arabskich ale dostosowanych lub czysto persko-tadżyckich; w uzbeckim podobnie, wydawało mi się jednak, że np. nazwy poszczególnych namazów są inne w kirgiskim?:
w tadżyckim i uzbeckim: poranny: Бомдод, południowy: Пешин, popołudniowy: Аср, wieczorny: Шом, nocny: Хуфтан
A jak po kirgisku? Czy jest jakaś różnica?
Właściwie brzmią podobnie: Багымдат, Бешим, Аср, Шам i Куптан. Uzupełnię i we właściwym wpisie.
Dziękuję! ciekawe jestem też, czy nijat (intencje)przed namazem też po persku mówią Kirgizi? Uzbecy często tak, nawet Ci nie mający dużych związków w Tadżykami.
Nie wiem, nie udało mi się nic znaleźć na ten temat – ale może znajdzie się ktoś, kto wie.