Zapraszam na czternastą edycję akcji „W 80 blogów dookoła świata”. Dziś wszyscy uczestnicy piszą o ciekawostkach związanych ze „swoimi” krajami. W Kirgistanie też takich nie brakuje. Czy wiecie, że…
…Kirgistan jest krajem wysokogórskim?
W różnych źródłach spotyka się informacje, że góry zajmują ponad ¾ jego powierzchni. Zdecydowana większość z nich należy do systemu górskiego Tien-szan (Tien-szan to nazwa chińska, oznaczająca Góry Niebiańskie, zaś Kirgizi nazywają je Теңир-Тоо). Główne pasma Tien-szanu na terenie Kirgistanu to Góry Czatkalskie (Чаткал кырка тоосу), Góry Kirgiskie (Кыргыз Алатоосу), Góry Fergańskie (Фергана тоо тизмеги), Kokszał-tau (Какшаал тоо тизмеги), Ałatau Zailijski (Иле Алатоосу), Kungej Ałatau (Күнгөй Алатоо) i Terskej Ałatau (Тескей Алатоо). Najwyższy szczyt Kirgistanu, a zarazem Tien-szanu, to Szczyt Zwycięstwa – Жеңиш чокусу (7439 m n. p. m.), leżący na granicy kirgisko-chińskiej (północny wschód kraju, obwód issykkulski).
Niektóre pasma górskie na południowym zachodzie kraju nie wchodzą w skład Tien-szanu, lecz innego systemu górskiego: Pamiro-Ałaju. Na terenie Kirgistanu należy doń Hisaro-Ałaj (Góry Turkiestańskie – Түркстан кырка тоосу i Ałajskie – Алай кырка тоосу) oraz Pamir (Góry Zaałajskie – Чоң Алай кырка тоосу). Leżący w Górach Zaałajskich Szczyt Lenina (Ленин чокусу; 7134 m n.p.m.) jest drugim co do wysokości szczytem Kirgistanu, a także Pamiru.
…jedno z jezior w Kirgistanie pojawia się i znika?
Na wschodzie kraju, niedaleko granicy z Chinami, w masywie wspomnianego wyżej Szczytu Zwycięstwa znajdują się dwa lodowce – Inylczek Północny (Түндүк Эңилчек) i Inylczek Południowy (Түштүк Эңилчек), największy lodowiec Tien-szanu (567,2 km2). W miejscu ich zetknięcia leży niezwykłe jezioro Merzbachera (Мерцбахер көлү), nazwane tak na cześć odkrywcy – niemieckiego podróżnika Gottfrieda Merzbachera (1843-1926). Co w nim niezwykłego? Otóż każdego roku, najczęściej wczesną jesienią, jezioro gwałtownie pozbywa się swoich wód, które przerywają naturalną lodową tamę, spływając w dolinę rzeki Inylczek. Woda osiąga wtedy przepływ rzędu 1000 m3/s, wywołując powodzie i spływy błotne. Następnie jezioro znowu napełnia się wodą i cały proces powtarza się od nowa. Prawdopodobnie zjawisko to wiąże się ze wzrostem temperatury i intensywniejszym topnieniem lodowca w lecie, przez co w jeziorze gromadzi się więcej wody, a lodowa zapora staje się podatna na przerwanie.
…praojczyzna Kirgizów wcale nie pokrywa się z obecnym terytorium Kirgistanu?
Wywodzą się oni mianowicie z Kotliny Chakasko-Minusińskiej na południowej Syberii, gdzie w VI w. powstało państwo Kirgizów jenisejskich, zwane potem Kaganatem Kirgiskim. O jego początkach wspominali chińscy i perscy kronikarze. Szczyt potęgi Kaganatu Kirgiskiego przypadł na IX-X w. Z czasem państwo rozpadło się na kilka ułusów, które w XVIII w. zostały rozgromione przez Dżungarów. Kirgizi jenisejscy nie mieli już państwa, lecz część ich potomków żyje na tych terenach do dziś – są to m. in. Chakasi, Ałtajczycy i Szorowie. Pozostały po nich także tzw. inskrypcje orchońskie, czyli napisy runiczne odnalezione w dolinie Jeniseju. Z kolei w północno-wschodnich Chinach, niedaleko miasta Qiqihar, żyje do dziś niewielka grupa Kirgizów Fuyu, wywodzących się od ludności kirgiskiej uprowadzonej przez Dżungarów… To obszerny i bardzo ciekawy temat, który nie sposób streścić w kilku zdaniach i mam nadzieję, że kiedyś będę mogła zagłębić się weń bardziej szczegółowo.
…Kirgizi zachowali podział na rody i plemiona, którego korzenie sięgają XV wieku?
Historia Kirgizów to przede wszystkim dzieje związków plemiennych, które nie miały jeszcze wspólnej świadomości narodowej. Szczególnie ważnym etapem ich etnogenezy był XV wiek. W tym czasie bowiem znaczne społeczności kirgiskich koczowników zdążyły już przeniknąć z doliny Jeniseju i z Ałtaju do Tien-szanu, czyli na tereny obecnego Kirgistanu, mieszając się z żyjącymi tam wówczas ludami turkijskimi i perskimi. Wtedy też miał ukształtować się funkcjonujący do dziś podział. Obecnie wśród Kirgizów wyróżnia się kilkadziesiąt plemion. W uproszczeniu można powiedzieć, że dzielą się one na trzy gałęzie: prawe skrzydło (оң канат), lewe skrzydło (сол канат) i iczkilik (ичкилик). Same zaś plemiona dzielą się na rody i związki rodów, często pielęgnujące pamięć o historycznych bądź legendarnych przodkach.
…południowe krańce Kotliny Fergańskiej, czyli pogranicze kirgisko-uzbecko-tadżyckie, jest zwane „ziemią tysiąca granic”?
Źródłem tego określenia są enklawy – skrawki terytorium jednego z tych trzech państw, otoczone w całości przez terytorium innego państwa, a więc odizolowane od państwa macierzystego. Skąd się tam wzięły? Otóż w pierwszych latach ZSRR granice zlikwidowanych wówczas na tym terenie państw podlegały licznym zmianom, a ich wytyczaniem zajmowały się często osoby nie znające miejscowych realiów. Podziały etniczne w zróżnicowanym kulturowo Turkiestanie też nie ułatwiały im zadania. W czasach radzieckich niedbale wytyczone granice nie stanowiły przeszkody, zaś po uzyskaniu niepodległości przez dawne republiki związkowe stały się poważnym problemem. Obecnie w każdym z trzech graniczących ze sobą państw istnieją enklawy należące do sąsiadów. W Kirgistanie są to dwie enklawy tadżyckie i cztery uzbeckie. Sprawę utrudnia też skomplikowana sytuacja etniczna – np. w otoczonej przez terytorium Kirgistanu uzbeckiej enklawie So’x większość ludności stanowią Tadżycy. Na domiar złego położenie enklaw na terenach górskich utrudnia komunikację z państwem macierzystym. W połączeniu z niedokończoną od rozpadu ZSRR delimitacją i demarkacją granic prowadzi to do częstych konfliktów i sporów granicznych, które nierzadko ciągną się miesiącami.
Tradycyjnie zapraszam do lektury ciekawostek z innych krajów, które przygotowali uczestnicy grupy „Blogi językowe i kulturowe”. Jeśli zaś sami blogujecie na te tematy i chcielibyście dołączyć do grupy, piszcie na blogi.jezykowe1@gmail.com. Informacje o nas znajdują się także na wspólnym blogu grupowym.
Chiny
Biały Mały Tajfun: 5 yunnańskich ciekawostek
Francja
Francuskie i inne notatki Niki: Pięć ciekawostek o Francji
Madou en France: Pięć rzeczy, które zaskoczyły mnie we Francji
Français-mon-amour: Pięć ciekawostek o Lotaryngii
Blog o Francji, Francuzach i języku francuskim: 5 rzeczy, których nie wiesz o Bretanii
Love For France: Francuska uprzejmość w 5 krokach
Gruzja
Gruzja okiem nieobiektywnym: Tata to mama, czyli pięć ciekawostek o języku gruzińskim
Holandia
Język holenderski – pół żartem, pół serio: 9 holenderskich ciekawostek
Niemcy
Niemiecki po ludzku: 5 ciekawostek o Niemczech
Językowy Precel: 5 niemieckich ciekawostek językowych
Willkommen in Polschland: 5 niemieckich ciekawostek
Norwegia
Pat i Norway: Norwegia jest naj
Rosja
Rosyjskie Śniadanie: 5 ciekawostek z Rosji
Szwecja
Szwecjoblog: 5 ciekawostek ze Szwecji
Tanzania
Suahili online: 5 ciekawostek o Tanzanii
Turcja
Turcja okiem nieobiektywnym: Wiedzieliście, że… czyli pięć ciekawostek o Turcji
Wielka Brytania
Learn English śpiewająco: 5 ciekawostek o Wielkiej Brytanii
English with Ann: Do you know…? czyli kilka ciekawostek o Wielkiej Brytanii
Head Full of Ideas: Czy wiedzieliście, że…? Czyli 5 ciekawostek o Wielkiej Brytanii
English my way: 5 ciekawostek o angielskim
Włochy
CiekawAOSTA: 5 najwyższych ciekawostek z Doliny Aosty
Studia, parla, ama: 5 ciekawostek o językach we Włoszech
Z wielką ciekawością czekam na więcej o historii tego ludu, a raczej tych ludów
Trudno powiedzieć, kiedy mi się uda, ale też mam nadzieję, że będzie o nich więcej na blogu. Powinnam się bardziej zagłębić w temat, stosy książek czekają…
Jezioro, które pozbywa się swoich wód! Nigdy o czymś takim nie słyszałam!
Dalej fascynuje mnie słowo „Kirgiz”, tak pięknie brzmi!
Jak to miło, że komuś może się podobać samo słowo „Kirgiz”! To dla mnie znak, że powinnam coś napisać o etymologii tego słowa, a raczej o próbach jej wyjaśnienia, bo nie jest ona jednoznaczna.
To już czekam na wpis!
A jak jest Kirgiz po szwedzku?
Chętnie poczytam, etymologia bardzo mnie interesuje
Kolejny kraj z enklawami- do tej pory sądziłam, że jedyna to Lesotho w RPA..
Takiej właściwej enklawy jak Lesotho, czyli jednego państwa otoczonego w całości innym, to pewnie rzeczywiście nigdzie więcej nie ma. A te, o których piszę, być może powinno się nazywać eksklawami.
O rety ile tych nazw gór! Nie wiem jak się w tym orientujesz, bo dla mnie to brzmi zupełnie obco i egzotycznie
Rzeczywiście, być może wymienianie ich na piśmie mija się z celem i tylko wprowadza zamęt, lepsza byłaby mapka. Chętnie bym taką zrobiła, tylko znowu brak czasu daje się we znaki.
Bardzo ciekawa jest dla mnie ta informacja o tysiacach plemion i sporach granicznych. Czy to oznacza takze jakies ciagoty niepodleglosciowe w stylu oglaszania nowych mikro-panstw?
O aż takich przejawach zaznaczania odrębności plemiennej nie słyszałam. Raczej przybiera to formę wywyższania się jednych plemion i regionów nad drugimi (kto jest „prawdziwym Kirgizem”, a kto nie) i specyficznych form solidarności plemiennej. Jest też pewien rozdźwięk między północą a południem Kirgistanu, który wydaje się poważniejszym problemem, niż podziały plemienne. Wynika on z przyczyn geograficznych i historycznych. Północ i Południe dzielą łańcuchy górskie, przez które do tej pory przebiega tylko jedna główna droga. Ludność Południa przez dłuższy czas pozostawała pod wpływem prowadzących życie osiadłe Uzbeków i Tadżyków, zaś Kirgizi z Północy dłużej pozostali koczownikami (również z tego powodu wśród południowych Kirgizów silniej zakorzenił się islam). Północne ziemie kirgiskie zostały także wcześniej przyłączone do rosyjskiego Turkiestanu, niż południowe, a więc wpływ rusyfikacji był tam silniejszy, niż na południu. Wszystko to przyczyniło się do wykształcenia się pewnej odrębności w mentalności mieszkańców Północy i Południa, która jest widoczna do dziś. Co gorsza, jest podsycana przez niektórych polityków i dała o sobie znać podczas obydwu kirgiskich „rewolucji” (2005 r. i 2010 r.), które zakończyły się obaleniem prezydentów.
Bardzo ciekawe te ciekawostki
To znikające jezioro musi wyglądać po prostu magicznie 😉
I jest trudno dostępne, więc tym bardziej tajemnicze.