Wymowa – część I

Część zagadnień związanych z wymową znalazła się już we wpisach o alfabecie i podziałach samogłosek. Czas je podsumować i uzupełnić najważniejsze informacje. A do tego – parę dygresji.

Długość samogłoski

O długości samogłoski była już mowa przy okazji klasyfikacji samogłosek. Ma ona wpływ na znaczenie słowa, więc w wymowie należy zawsze rozróżniać samogłoski długie i krótkie.

Dźwięk э/е

Dźwięk „e” na początku wyrazu przekazuje litera э, natomiast w środku lub na końcu wyrazu – е. Wyjątkiem jest samogłoska długa, która zawsze występuje jako ээ. Przykłady:

эне – matka
ene

Эрмек – Ermek (imię)
Ermek

эркек – mężczyzna
erkek

бээ – klacz
bee

Жээнбеков – Dżeenbekow (nazwisko)
Dżeenbekow

Istnieją także wyjątki, w których litera е jest wymawiana jako „je” i nie chodzi tu tylko o zapożyczenia z rosyjskiego. W języku kirgiskim dzieje się tak, gdy tę literę poprzedza inna samogłoska, np.

Чаек – Czajek (miejscowość)
Czajek

маек – rozmowa
majek

Dźwięk ж

W języku kirgiskim litera ж oznacza dźwięk dż. Wyjątkiem są słowa zapożyczone z rosyjskiego, gdzie brzmi ona jak ż. Dla porównania:

жаш – młody
dżasz

жылдыз – gwiazda
dżyłdyz

жираф – żyrafa
żyraf

журнал – czasopismo
żurnał

Słowo жираф, jako przeniesione z języka rosyjskiego do kirgiskiego w niezmienionej postaci, pisze się zgodnie z ortografią rosyjską: po ж następuje wymawiane twardo и, a nie ы.

Dźwięki г i к

Trudno przekazać wymowę tych specyficznych dźwięków na piśmie, lecz jedno jest pewne – zależy ona od następujących po nich samogłosek. Jeśli są to samogłoski przednie (э/е, и, ө, ү), г wymawia się podobnie, jak polskie g, natomiast przed samogłoskami tylnymi (а, о, у, ы) – bardziej tylnojęzykowo (gh, ғ). Z kolei к przed samogłoskami przednimi brzmi podobnie do polskiego g, a przed tylnymi i na końcu wyrazu – również tylnojęzykowo (kh, қ). Oto przykłady.

Г przed samogłoskami przednimi:

гүл – kwiat
gül

Гүлнара – Gulnara (imię)
Gülnara

Popularne wśród narodów turkijskich imię żeńskie Gulnara jest przykładem rozbieżności kirgiskiej i rosyjskiej pisowni imion. Bardzo często spotyka się zrusyfikowaną pisownię Гульнара, lecz po kirgisku powinno się pisać Гүлнара. Podobnie jest z innymi „kwiatowymi” imionami: Гүлмира (Гульмира), Гүлзат (Гульзат), Айгүл (Айгуль), Нургүл (Нургуль) itp.

Г przed samogłoskami tylnymi:

чыгыш – wschód
czyg^hysz

Токтогул – Toktoguł (imię, nazwa miejscowości i sztucznego jeziora)
Toktog^huł

К przed samogłoskami przednimi:

кийим – odzież
gijim

көпөлөк – motyl
göpölök

К przed samogłoskami tylnymi i na końcu wyrazu:

кара – czarny
k^hara

жаштык – młodość
dżasztyk^h

Dźwięk л

Jest to kolejny dźwięk, który można wymówić na dwa sposoby w zależności od sąsiadujących samogłosek. W słowach z samogłoskami tylnymi i na końcu wyrazu л jest twarde i brzmi podobnie, jak rosyjskie л w słowie малый lub tureckie l w słowie kızıl. W słowach z samogłoskami przednimi jest miękkie i przypomina rosyjskie ль. Na potrzeby rozróżnienia tych dźwięków oznaczę je roboczo jako ł i l, choć nie są to dźwięki identyczne z polskimi (patrz także: oficjalna polska transkrypcja kirgiskiego alfabetu).

кызыл – czerwony
kyzył

алар – oni
ałar

Тилек – Tilek (imię)
Tilek

илим – nauka
ilim

…i koniec części pierwszej, ciąg dalszy nastąpi. Tymczasem coraz silniej odnoszę wrażenie, że usta, język i cały aparat mowy zachowują się inaczej w zależności od tego, w jakim języku się mówi. Przypuszczam, że dla znawców tematu nie jest to żadne odkrycie i na pewno istnieje jakieś fachowe określenie dla tego zjawiska. Mając doświadczenie z kilkoma językami obcymi zauważam, że wymowa niektórych wymaga jak gdyby większego wysiłku. Np. mówiąc po rosyjsku nie odczuwam nic szczególnego – po prostu pracują usta i język. Natomiast próbując poprawnie wymówić niektóre kirgiskie słowa czuję, jak gdyby wydobywały mi się one z głębi wnętrzności. Podobnie było ze szwedzkim, gdy ze zmiennym powodzeniem usiłowałam się go uczyć – nie mogę więc uznać, że tylko języki turkijskie tak mają. Jestem ciekawa Waszych odczuć związanych z nauką wymowy w różnych językach, zapraszam więc do podzielenia się swoim doświadczeniem.

---