Przyszedł czas na to, od czego zazwyczaj rozpoczyna się naukę języka – powitania i pożegnania, inne zwroty grzecznościowe, nawiązywanie rozmowy, przedstawianie się itp. Na większości blogów językowych taki temat pojawia się zazwyczaj na samym początku. Tymczasem ja zdecydowałam się zamieścić go dopiero teraz, dokładnie miesiąc i jeden dzień od opublikowania pierwszego wpisu, po dłuższych wstępach gramatyczno-fonetycznych.
Jak już wiemy, język kirgiski jest aglutynacyjny, opiera się więc na dodawaniu do wyrazów afiksów o różnej funkcji gramatycznej. Istnieją w nim także specjalne zaimki osobowe wyrażające formę grzecznościową – zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej, nie ma natomiast podziału na rodzaj męski, żeński i nijaki. Z kolei to, jakie samogłoski występują w danym słowie, jest regulowane przez zjawisko zwane harmonią samogłosek. Wiedza ta przyda się nam już od pierwszych słów powitania, gdyż wszystkie wyżej wymienione zjawiska są w nich wyraźnie widoczne. Nie powstrzymam się więc od komentarza gramatycznego.
Powitanie
Większość kirgiskich formuł powitalnych wywodzi się od pytania o zdrowie. Zarówno саламат, аман jak i аман-эсен oznaczają bowiem zdrowie. Tak więc najczęściej używane słowo саламатсыӊбы, choć pełni funkcję naszego „dzień dobry”, oznacza dosłownie „czy jesteś zdrowy/a?”. Rozłóżmy to słowo na rdzeń i afiksy.
саламатǀсыӊǀбы: саламат (zdrowie) + сыӊ (afiks osobowy – 2 osoba liczby pojedynczej) + бы (partykuła pytająca)
Pod względem gramatycznym саламатсыӊбы ma formę pytania, lecz nie jest wymawiane z intonacją pytającą i pełni po prostu funkcję formuły powitalnej. W tej formie jest adresowane do jednej osoby. Z kolei w liczbie mnogiej wygląda tak:
саламатǀсыӊарǀбы
Rdzeń i partykuła pytająca pozostają bez zmian, inny jest natomiast afiks osobowy – сыӊар.
Powyższe przykłady dotyczą sytuacji nieformalnych. W przypadku, gdy zwracamy się do jednej lub wielu osób w formie grzecznościowej, powitanie wygląda jeszcze inaczej:
w liczbie pojedynczej – саламатǀсызǀбы (afiks osobowy сыз)
w liczbie mnogiej – саламатǀсыздарǀбы (afiks osobowy сыздар)
Tak więc formuły powitalne przybierają jedną z czterech form w zależności od tego, do ilu osób mówimy i czy używamy formy grzecznościowej, czy nie. Jako że w języku kirgiskim nie ma kategorii rodzaju, nie ma znaczenia, czy adresatami są kobiety, czy mężczyźni. Nie ma też rozróżnienia w zależności od pory dnia. Podsumujmy więc:
Саламатсыӊбы! (ty)
Саламатсызбы! (pan/pani)
Саламатсыӊарбы! (wy)
Саламатсыздарбы! (państwo)
Być może to wygląda skomplikowanie, lecz na tej samej zasadzie tworzy się formy wielu innych wyrażeń, będzie więc na czym je ćwiczyć. Zdecydowanie prostsza jest odpowiedź na powitanie. Gdy jedna osoba mówi саламатсыӊбы / саламатсызбы / саламатсыӊарбы / саламатсыздарбы, odpowiedź drugiej brzmi zawsze саламатчылык.
A oto inne, stosowane zamiennie z powyższą formuły powitalne.
Аман-эсенсиӊби! (ty)
Аман-эсенсизби! (pan/pani)
Аман-эсенсиӊерби! (wy)
Аман-эсенсиздерби! (państwo)
Амансыӊбы! (ty)
Амансызбы! (pan/pani)
Амансыӊарбы! (wy)
Амансыздарбы! (państwo)
Odpowiedź w tym przypadku może brzmieć аман-эсенчилик lub аманчылык. Nawiasem mówiąc, to świetny przykład harmonii samogłosek. W pierwszym przypadku mamy -чилик (samogłoski przednie niezaokrąglone), gdyż и wynika z wcześniejszej obecności э/е w эсен, natomiast pierwszy człon tego wyrażenia – аман – nie wpływa na afiks. Z kolei w słowie аманчылык wszystkie samogłoski są tylne niezaokrąglone, stąd -чылык.
W języku kirgiskim używa się także formuł powitalnych pochodzenia arabskiego, które pojawiły się w nim pod wpływem islamu. Pozdrowienie „pokój z tobą” brzmi ассалам алейкум, a odpowiedź nań – алейкум ассалам. Z kolei krótkie салам oznacza „cześć”.
Pożegnanie
Podobnie jak w przypadku powitania istnieje kilka wariantów, które też odmienia się przez osoby.
Саламатта кал! (ty)
Саламатта калыӊыз! (pan/pani)
Саламатта калгыла! (wy)
Саламатта калыӊыздар! (państwo)
Жакшы кал! (ty)
Жакшы калыӊыз! (pan/pani)
Жакшы калгыла! (wy)
Жакшы калыӊыздар! (państwo)
Жакшы бар! (ty)
Жакшы барыӊыз! (pan/pani)
Жакшы баргыла! (wy)
Жакшы барыӊыздар! (państwo)
Кош бол! (ty)
Кош болуӊуз! (pan/pani)
Кош болгула! (wy)
Кош болуӊуздар! (państwo)
Көрүшкөнчө! – Do zobaczenia!
Życzenie dobrej nocy oznacza dosłownie „niech twoja noc będzie spokojna”.
Түнүӊ бейпил болсун! (ty)
Түнүнүз бейпил болсун! (pan/pani)
Түнүнөр бейпил болсун! (wy)
Түнүӊуздөр бейпил болсун! (państwo)
