Posesywność to charakterystyczna dla języków turkijskich kategoria gramatyczna, której brak w języku polskim. Jest to sposób wyrażania przynależności, który łączy się z użyciem zaimka dzierżawczego bądź go zastępuje.
Jeśli używamy takich wyrażeń jak „mój dom”, „jego ojciec”, „jej praca”, „nasz kraj”, „ich samochód”, „pańskie książki” itp., sam zaimek dzierżawczy nie wystarczy. Do każdego rzeczownika należy dołączyć przyrostek posesywny właściwy dla danej osoby. Podobnie jak końcówki liczby mnogiej, jest on uzależniony od harmonii samogłosek i tego, czy dany rzeczownik kończy się spółgłoską, czy samogłoską. W poniższej tabeli podaję wszystkie warianty przyrostków posesywnych (w nawiasach warianty zależne od harmonii samogłosek).
|
zaimek dzierżawczy |
przyrostek posesywny dla rzeczownika kończącego się |
|
|
samogłoską |
spółgłoską |
|
|
менин |
-м |
-ым (-им, -ум, -үм) |
|
сенин |
-ӊ |
-ыӊ (-иӊ, -уӊ, -үӊ) |
|
сиздин |
-ӊыз (-ӊиз, -ӊуз, -ӊүз) |
-ыӊыз (-иӊиз, -уӊуз, -үӊүз) |
|
анын |
-сы (-си, -су, -сү) |
-ы (-и, -у, -ү) |
|
биздин |
-быз (-биз, -буз, -бүз) |
-ыбыз (-ибиз, -убуз, -үбүз) |
|
силердин |
-ӊар (-ӊер, -ӊор, -ӊөр) |
-ыӊар (-иӊер, -уӊор, -үӊөр) |
|
сиздердин |
-ӊыздар (-ӊиздер, -ӊуздар, -ӊүздөр) |
-ыӊыздар (-иӊиздер, -уӊуздар, -үӊүздөр) |
|
алардын |
-сы (-си, -су, -сү) |
-ы (-и, -у, -ү) |
Sama tabela na pewno wygląda zawile i po prostu nie wystarczy, podaję więc przykłady. Dużo przykładów. Na dobry początek w liczbie pojedynczej.
Mój, moja, moje…
суу – woda
(менин) суум – moja woda
шаар – miasto
(менин) шаарым – moje miasto
мектеп – szkoła
(менин) мектебим – moja szkoła
уй – krowa
(менин) уйум – moja krowa
үй – dom
(менин) үйүм – mój dom
Twój, twoja, twoje…
ата – ojciec
(сенин) атаӊ – twój ojciec
мышык – kot
(сенин) мышыгыӊ – twój kot
мугалим – nauczyciel
(сенин) мугалимиӊ – twój nauczyciel
уул – syn
(сенин) уулуӊ – twój syn
жүрөк – serce
(сенин) жүрөгүӊ – twoje serce
Pana/pani…
жылкы – koń
(сиздин) жылкыӊыз – pana/pani koń
эже – starsza siostra
(сиздин) эжеӊиз – pana/pani starsza siostra
тоо – góra
(сиздин) тооӊуз – pana/pani góra
төө – wielbłąd
(сиздин) төөӊүз – pana/pani wielbłąd
кыз – córka
(сиздин) кызыӊыз – pana/pani córka
тил – język
(сиздин) тилиӊиз – pana/pani język
конок – gość
(сиздин) коногуӊуз – pana/pani gość
өмүр – życie
(сиздин) өмүрүӊүз – pana/pani życie
Jego/jej…
насыя – kredyt
(анын) насыясы – jego/jej kredyt
байке – starszy brat
(анын) байкеси – jego/jej starszy brat
оору – choroba
(анын) оорусу – jego/jej choroba
үй-бүлө – rodzina
(анын) үй-бүлөсү – jego/jej rodzina
ачкыч – klucz
(анын) ачкычы – jego/jej klucz
эт – mięso
(анын) эти – jego/jej mięso
ооз – usta
(анын) оозу – jego/jej usta
сөз – słowo
(анын) сөзү – jego/jej słowo
Nasz, nasza, nasze…
мейманкана – hotel
(биздин) мейманканабыз – nasz hotel
кече – wieczór (przyjęcie)
(биздин) кечебиз – nasz wieczór
окуучу – uczeń
(биздин) окуучубуз – nasz uczeń
дүйнө – świat
(биздин) дүйнөбүз – nasz świat
саякат – podróż
(биздин) саякатыбыз – nasza podróż
университет – uniwersytet
(биздин) университетибиз – nasz uniwersytet
комуз – komuz (tradycyjny strunowy instrument muzyczny)
(биздин) комузубуз – nasz komuz
көмүр – węgiel
(биздин) көмүрүбүз – nasz węgiel
Wasz, wasza, wasze…
сыя – atrament
(силердин) сыяӊар – wasz atrament
ини – młodszy brat
(силердин) иниӊер – wasz młodszy brat
жайлоо – pastwisko (wysokogórskie)
(силердин) жайлооӊор – wasze pastwisko
бөлмө – pokój
(силердин) бөлмөӊөр – wasz pokój
нан – chleb
(силердин) наныӊар – wasz chleb
китеп – książka
(силердин) китебиӊер – wasza książka
көл – jezioro
(силердин) көлүӊөр – wasze jezioro
Państwa…
бала – dziecko
(сиздердин) балаӊыздар – państwa dziecko
кездеме – tkanina
(сиздердин) кездемеӊиздер – państwa tkanina
чакыруу – zaproszenie
(сиздердин) чакырууӊуздар – państwa zaproszenie
төө – wielbłąd
(сиздердин) төөӊүздөр – państwa wielbłąd
саясат – polityka
(сиздердин) саясатыӊыздар – państwa polityka
студент – student
(сиздердин) студентиӊиздер – państwa student
достук – przyjaźń
(сиздердин) достугуӊуздар – państwa przyjaźń
үтүк – żelazko
(сиздердин) үтүгүӊүздөр – państwa żelazko
Ich…
унаа – samochód
(алардын) унаасы – ich samochód
жезде – szwagier (mąż starszej siostry)
(алардын) жездеси – ich szwagier
окуу – nauka
(алардын) окуусу – ich nauka
күү – melodia
(алардын) күүсү – ich melodia
айыл – wieś
(алардын) айылы – ich wieś
ит – pies
(алардын) ити – ich pies
кой – owca
(алардын) койу – ich owca
сөздүк – słownik
(алардын) сөздүгү – ich słownik
Jak widać, przed każdym słowem w nawiasie zamieściłam zaimek dzierżawczy. Nie jest on w tym przypadku niezbędny. Do wyrażenia przynależności potrzeba w pierwszej kolejności przyrostka posesywnego, natomiast sam zaimek dzierżawczy często jest pomijany, jeśli z kontekstu wynika, o kogo chodzi. Np. wyrażenie „mój ojciec” można przekazać jako „менин атам”, czyli z zaimkiem dzierżawczym i przyrostkiem posesywnym, lecz często używa się samego przyrostka – „атам” będzie miało to samo znaczenie.
Zwróćmy też uwagę na przykład ze słowem мектеп – szkoła. Słowo to kończy się spółgłoską bezdźwięczną, która po dodaniu przyrostka posesywnego ulega udźwięcznieniu: мектебим (patrz również przykłady ze słowami: мышык – kot, конок – gość, китеп – książka, достук – przyjaźń i үтүк – żelazko). Tak dzieje się ze wszystkimi słowami kończącymi się spółgłoską bezdźwięczną, gdy dołączamy do nich jakikolwiek przyrostek (nie tylko posesywny) zaczynający się samogłoską. To zagadnienie pojawi się więc jeszcze nie raz, wszak przed aglutynacyjnością nie ma ucieczki…
A co z liczbą mnogą? Przyrostki posesywne stoją wówczas po końcówce liczby mnogiej. Oto kilka przykładów ze słowami podanymi wcześniej w liczbie pojedynczej.
мектеп – szkoła
(менин) мектебим – moja szkoła
(менин) мектепǀтерǀим – moje szkoły
мышык – kot
(сенин) мышыгыӊ – twój kot
(сенин) мышыкǀтарǀыӊ – twoje koty
эже – starsza siostra
(сиздин) эжеӊиз – pana/pani starsza siostra
(сиздин) эжеǀлерǀиӊиз – pana/pani starsze siostry
сөз – słowo
(анын) сөзү – jego/jej słowo
(анын) сөзǀдөрǀү – jego/jej słowa
университет – uniwersytet
(биздин) университетибиз – nasz uniwersytet
(биздин) университетǀтерǀибиз – nasze uniwersytety
китеп – książka
(силердин) китебиӊер – wasza książka
(силердин) китепǀтерǀиӊер – wasze książki
бала – dziecko
(сиздердин) балаӊыздар – państwa dziecko
(сиздердин) балǀдарǀыӊыздар – państwa dzieci
кой – owca
(алардын) койу – ich owca
(алардын) койǀлорǀу – ich owce
To były najważniejsze informacje o posesywności rzeczownika, lecz nie wszystkie. Ciąg dalszy nastąpi. Pojawi się też posesywność zaimka dzierżawczego.
