Przyrostek osobowy

Jeśli rzeczownik pełni w zdaniu funkcję orzecznika, przyjmuje przyrostek osobowy. Są to wypowiedzi typu „jestem kobietą”, „jest pani gościem”, „on jest studentem”, „jesteście Kirgizami”, „są państwo autorami” itp. Podczas gdy w języku polskim takie zdania wyraża się za pomocą czasownika „być” i rzeczownika w narzędniku, w kirgiskim jest to zaimek osobowy i rzeczownik w mianowniku z przyrostkiem posesywnym – kolejnym przejawem aglutynacyjności.

Podstawowa forma przyrostka osobowego brzmi –мын, a zgodnie z harmonią samogłosek i dźwięcznym lub bezdźwięcznym zakończeniem danego wyrazu przyjmuje aż 28 wariantów. Ale nie ma się czego bać (jak ktoś lubi, to niech się boi czasownika, do którego się powoli acz nieuchronnie zbliżamy).

Jak wynika z tabeli, przyrostka osobowego nie dodaje się do zdań dotyczących trzeciej osoby. Jeśli zaś chodzi o pierwszą osobę liczby mnogiej, przyrostek zaczynający się na б dodaje się do rdzenia kończącego się samogłoską lub spółgłoską dźwięczną, a przyrostek na п – do rdzenia kończącego się spółgłoską bezdźwięczną.

Oto przykład dla słowa „student/-ka”:

мен студентмин – jestem studentem/-ką
сен студентсиӊ – jesteś studentem/-ką
сиз студентсиз – jest pan/i studentem/-ką
ал студент – on/ona jest studentem/-ką
биз студентпиз – my jesteśmy studentami/studentkami
силер студентсиӊер – wy jesteście studentami/studentkami
сиздер студентсиздер – państwo/panowie są studentami / panie są studentkami
алар студенттер – oni/one są studentami/studentkami

Zwróćmy uwagę na liczbę mnogą. W pierwszej i drugiej osobie jest ona wyrażana tylko przez odpowiedni przyrostek osobowy, nie ma natomiast przyrostka liczby mnogiej. W pewnym podręczniku trafiłam na informację, że obie formy są poprawne gramatycznie, czyli można by powiedzieć np. биз студенттерпиз. Krótsza forma występuje znacznie częściej, a inne podręczniki w ogóle nie uwzględniają dłuższej. Natomiast w trzeciej osobie liczby mnogiej, w której przyrostek osobowy jest zerowy, końcówka liczby mnogiej jest już niezbędna.

W przykładzie ze studentem starałam się wyciągnąć z każdego wyrażenia jak najwięcej możliwych znaczeń w kontekście płci osób, o których mowa. Przy każdej okazji podkreślam, że w języku kirgiskim nie ma kategorii rodzaju, więc takie słowo jak студент może oznaczać zarówno studenta, jak i studentkę. A skoro mamy Dzień Kobiet, to następnym przykładem będzie słowo „kobieta” – аял, zwłaszcza, że zawiera inne samogłoski i kończy się dźwięczną spółgłoską. Jeśli chodzi o mężczyznę (эркек), odmienia się on tak, jak student.

мен аялмын – jestem kobietą
сен аялсыӊ – jesteś kobietą
сиз аялсыз – jest pani kobietą
ал аял – ona jest kobietą
биз аялбыз – jesteśmy kobietami
силер аялсыӊар – jesteście kobietami
сиздер аялсыздар – są panie kobietami
алар аялдар – one są kobietami

I jeszcze dwa przykłady dla pozostałych kolumn tabelki – słowa конок (gość) i сүрөтчү (malarz).

мен конокмун – jestem gościem
сен коноксуӊ – jesteś gościem
сиз коноксуз – jest pan/i gościem
ал конок – on/ona jest gościem
биз конокпуз – jesteśmy gośćmi
силер коноксуӊар – jesteście gośćmi
сиздер коноксуздар – są państwo/panie/panowie gośćmi
алар коноктор – oni/one są gośćmi

мен сүрөтчүмүн – jestem malarzem/malarką
сен сүрөтчүсүӊ – jesteś malarzem/malarką
сиз сүрөтчүсүз – jest pan/i malarzem/malarką
ал сүрөтчү – on/ona jest malarzem/malarką
биз сүрөтчүбүз – jesteśmy malarzami/malarkami
силер сүрөтчүсүӊөр – jesteście malarzami/malarkami
сиздер сүрөтчүсүздөр – są państwo/panowie/panie malarzami/malarkami
алар сүрөтчүлөр – oni/one są malarzami/malarkami

Przyrostek osobowy nigdy nie jest akcentowany, tzn. akcent pada na poprzedzającą go sylabę, o czym pisałam już tu.