Wyrazy parzyste

O tym zagadnieniu wspominałam już dwukrotnie – przy okazji liczby mnogiej i śmiesznych wyrazów. Teraz trochę systematyki.

Podział ze względu na budowę

Wyrazy parzyste dzielą się na cztery kategorii w zależności od tego, z jakich członów się składają.

1. Wyrazy tworzone poprzez powtórzenie tego samego słowa pełnią funkcję wzmacniającą.

кайта-кайта – znowu i znowu
тез-тез – szybciutko
бара-бара – stopniowo

2. Wyrazy tworzone poprzez zestawienie dwóch antonimów pełnią funkcję uogólniającą.

кары-жаш – starzy i młodzi
күнү-түнү – dzień i noc
ары-бери – tu i tam

3. Wyrazy tworzone poprzez zestawienie dwóch synonimów również mają funkcję uogólniającą.

аман-эсен – żywy i zdrowy
курал-жарак – broń
курбу-курдаш – przyjaciółki (obydwa słowa w podstawowym znaczeniu oznaczają rówieśników)

4. Wyrazy tworzone poprzez dodanie rymującego się członu wyrażają mnogość i podobieństwo.

Po przykłady najlepiej zajrzeć do wspomnianych na początku śmiesznych wyrazów.

Klasyfikacja Dyjkanowa

Według innej klasyfikacji, stworzonej przez Karboza Dyjkanowa, autora opracowań z morfologii języka kirgiskiego, wyróżnia się następujące typy wyrazów parzystych.

1. Wyrazy złożone z synonimów, z których każdy z członów ma własne znaczenie. Jeśli są to rzeczowniki, to ich funkcją jest podkreślenie mnogości, jeśli zaś przymiotniki – wzmocnienie ich znaczenia.

идиш-аяк – naczynia, zastawa stołowa (naczynia-czarka)
оюн-күлкү – zabawa (gra-śmiech)
курт-кумурска – owady (robak-mrówka)
чымын-чиркей – owady fruwające chmarami w powietrzu (mucha-komar)
ага-тууган – krewni (starszy brat-krewny)
чыр-чатак – kłótnie, niezgoda (kłótnia-spór)
жолдош-жоро – towarzystwo (towarzysz-towarzystwo)

2. Wyrazy złożone z antonimów, oznaczające zbiorowość.

ата-эне – rodzice (ojciec-matka)
ата-бала – rodzice i dzieci (ojciec-dziecko)
аял-эркек – kobiety i mężczyźni (kobieta-mężczyzna)
кыз-келин – dziewczęta i młode kobiety (dziewczyna-młoda mężatka)
кемпир-чал – osoby starsze (staruszka-staruszek)

Takie wyrazy mogą też powstawać z innych części mowy.

өйдө-ылдый – w górę i w dół
оӊ-тетири – w prawo i w lewo

3. Wyrazy złożone z członów rymujących się, z których tylko pierwszy ma własne znaczenie

Patrz śmieszne wyrazy.

4. Wyrazy złożone o znaczeniu przysłówkowym

колмо-кол – ręka w rękę
бетме-бет – twarzą w twarz

Źródło: Дыйканова Ч. К., Сулайманова Л. С., Төлөкова Э. Т., Кыргыз тилин үйрөнөбүз, Фонд Сорос – Кыргызстан, Бишкек 1997

---