Posesywność rzeczownika – część I

Posesywność to charakterystyczna dla języków turkijskich kategoria gramatyczna, której brak w języku polskim. Jest to sposób wyrażania przynależności, który łączy się z użyciem zaimka dzierżawczego bądź go zastępuje.

Jeśli używamy takich wyrażeń jak „mój dom”, „jego ojciec”, „jej praca”, „nasz kraj”, „ich samochód”, „pańskie książki” itp., sam zaimek dzierżawczy nie wystarczy. Do każdego rzeczownika należy dołączyć przyrostek posesywny właściwy dla danej osoby. Podobnie jak końcówki liczby mnogiej, jest on uzależniony od harmonii samogłosek i tego, czy dany rzeczownik kończy się spółgłoską, czy samogłoską. W poniższej tabeli podaję wszystkie warianty przyrostków posesywnych (w nawiasach warianty zależne od harmonii samogłosek).

zaimek dzierżawczy

przyrostek posesywny dla rzeczownika kończącego się

samogłoską

spółgłoską

менин

-ым (-им, -ум, -үм)

сенин

-ыӊ (-иӊ, -уӊ, -үӊ)

сиздин

-ӊыз (-ӊиз, -ӊуз, -ӊүз)

-ыӊыз (-иӊиз, -уӊуз, -үӊүз)

анын

-сы (-си, -су, -сү)

-ы (-и, -у, -ү)

биздин

-быз (-биз, -буз, -бүз)

-ыбыз (-ибиз, -убуз, -үбүз)

силердин

-ӊар (-ӊер, -ӊор, -ӊөр)

-ыӊар (-иӊер, -уӊор, -үӊөр)

сиздердин

-ӊыздар (-ӊиздер, -ӊуздар, -ӊүздөр)

-ыӊыздар (-иӊиздер, -уӊуздар, -үӊүздөр)

алардын

-сы (-си, -су, -сү)

-ы (-и, -у, -ү)

Sama tabela na pewno wygląda zawile i po prostu nie wystarczy, podaję więc przykłady. Dużo przykładów. Na dobry początek w liczbie pojedynczej.

Mój, moja, moje…

суу – woda
(менин) суум – moja woda

шаар – miasto
(менин) шаарым – moje miasto

мектеп – szkoła
(менин) мектебим – moja szkoła

уй – krowa
(менин) уйум – moja krowa

үй – dom
(менин) үйүм – mój dom

Twój, twoja, twoje…

ата – ojciec
(сенин) атаӊ – twój ojciec

мышык – kot
(сенин) мышыгыӊ – twój kot

мугалим – nauczyciel
(сенин) мугалимиӊ – twój nauczyciel

уул – syn
(сенин) уулуӊ – twój syn

жүрөк – serce
(сенин) жүрөгүӊ – twoje serce

Pana/pani…

жылкы – koń
(сиздин) жылкыӊыз – pana/pani koń

эже – starsza siostra
(сиздин) эжеӊиз – pana/pani starsza siostra

тоо – góra
(сиздин) тооӊуз – pana/pani góra

төө – wielbłąd
(сиздин) төөӊүз – pana/pani wielbłąd

кыз – córka
(сиздин) кызыӊыз – pana/pani córka

тил – język
(сиздин) тилиӊиз – pana/pani język

конок – gość
(сиздин) коногуӊуз – pana/pani gość

өмүр – życie
(сиздин) өмүрүӊүз – pana/pani życie

Jego/jej…

насыя – kredyt
(анын) насыясы – jego/jej kredyt

байке – starszy brat
(анын) байкеси – jego/jej starszy brat

оору – choroba
(анын) оорусу – jego/jej choroba

үй-бүлө – rodzina
(анын) үй-бүлөсү – jego/jej rodzina

ачкыч – klucz
(анын) ачкычы – jego/jej klucz

эт – mięso
(анын) эти – jego/jej mięso

ооз – usta
(анын) оозу – jego/jej usta

сөз – słowo
(анын) сөзү – jego/jej słowo

Nasz, nasza, nasze…

мейманкана – hotel
(биздин) мейманканабыз – nasz hotel

кече – wieczór (przyjęcie)
(биздин) кечебиз – nasz wieczór

окуучу – uczeń
(биздин) окуучубуз – nasz uczeń

дүйнө – świat
(биздин) дүйнөбүз – nasz świat

саякат – podróż
(биздин) саякатыбыз – nasza podróż

университет – uniwersytet
(биздин) университетибиз – nasz uniwersytet

комуз – komuz (tradycyjny strunowy instrument muzyczny)
(биздин) комузубуз – nasz komuz

көмүр – węgiel
(биздин) көмүрүбүз – nasz węgiel

Wasz, wasza, wasze…

сыя – atrament
(силердин) сыяӊар – wasz atrament

ини – młodszy brat
(силердин) иниӊер – wasz młodszy brat

жайлоо – pastwisko (wysokogórskie)
(силердин) жайлооӊор – wasze pastwisko

бөлмө – pokój
(силердин) бөлмөӊөр – wasz pokój

нан – chleb
(силердин) наныӊар – wasz chleb

китеп – książka
(силердин) китебиӊер – wasza książka

көл – jezioro
(силердин) көлүӊөр – wasze jezioro

Państwa…

бала – dziecko
(сиздердин) балаӊыздар – państwa dziecko

кездеме – tkanina
(сиздердин) кездемеӊиздер – państwa tkanina

чакыруу – zaproszenie
(сиздердин) чакырууӊуздар – państwa zaproszenie

төө – wielbłąd
(сиздердин) төөӊүздөр – państwa wielbłąd

саясат – polityka
(сиздердин) саясатыӊыздар – państwa polityka

студент – student
(сиздердин) студентиӊиздер – państwa student

достук – przyjaźń
(сиздердин) достугуӊуздар – państwa przyjaźń

үтүк – żelazko
(сиздердин) үтүгүӊүздөр – państwa żelazko

Ich…

унаа – samochód
(алардын) унаасы – ich samochód

жезде – szwagier (mąż starszej siostry)
(алардын) жездеси – ich szwagier

окуу – nauka
(алардын) окуусу – ich nauka

күү – melodia
(алардын) күүсү – ich melodia

айыл – wieś
(алардын) айылы – ich wieś

ит – pies
(алардын) ити – ich pies

кой – owca
(алардын) койу – ich owca

сөздүк – słownik
(алардын) сөздүгү – ich słownik

Jak widać, przed każdym słowem w nawiasie zamieściłam zaimek dzierżawczy. Nie jest on w tym przypadku niezbędny. Do wyrażenia przynależności potrzeba w pierwszej kolejności przyrostka posesywnego, natomiast sam zaimek dzierżawczy często jest pomijany, jeśli z kontekstu wynika, o kogo chodzi. Np. wyrażenie „mój ojciec” można przekazać jako „менин атам”, czyli z zaimkiem dzierżawczym i przyrostkiem posesywnym, lecz często używa się samego przyrostka – „атам” będzie miało to samo znaczenie.

Zwróćmy też uwagę na przykład ze słowem мектеп – szkoła. Słowo to kończy się spółgłoską bezdźwięczną, która po dodaniu przyrostka posesywnego ulega udźwięcznieniu: мектебим (patrz również przykłady ze słowami: мышык – kot, конок – gość, китеп – książka, достук – przyjaźń i үтүк – żelazko). Tak dzieje się ze wszystkimi słowami kończącymi się spółgłoską bezdźwięczną, gdy dołączamy do nich jakikolwiek przyrostek (nie tylko posesywny) zaczynający się samogłoską. To zagadnienie pojawi się więc jeszcze nie raz, wszak przed aglutynacyjnością nie ma ucieczki…

A co z liczbą mnogą? Przyrostki posesywne stoją wówczas po końcówce liczby mnogiej. Oto kilka przykładów ze słowami podanymi wcześniej w liczbie pojedynczej.

мектеп – szkoła
(менин) мектебим – moja szkoła
(менин) мектепǀтерǀим – moje szkoły

мышык – kot
(сенин) мышыгыӊ – twój kot
(сенин) мышыкǀтарǀыӊ – twoje koty

эже – starsza siostra
(сиздин) эжеӊиз – pana/pani starsza siostra
(сиздин) эжеǀлерǀиӊиз – pana/pani starsze siostry

сөз – słowo
(анын) сөзү – jego/jej słowo
(анын) сөзǀдөрǀү – jego/jej słowa

университет – uniwersytet
(биздин) университетибиз – nasz uniwersytet
(биздин) университетǀтерǀибиз – nasze uniwersytety

китеп – książka
(силердин) китебиӊер – wasza książka
(силердин) китепǀтерǀиӊер – wasze książki

бала – dziecko
(сиздердин) балаӊыздар – państwa dziecko
(сиздердин) балǀдарǀыӊыздар – państwa dzieci

кой – owca
(алардын) койу – ich owca
(алардын) койǀлорǀу – ich owce

To były najważniejsze informacje o posesywności rzeczownika, lecz nie wszystkie. Ciąg dalszy nastąpi. Pojawi się też posesywność zaimka dzierżawczego.


Zostaw komentarz