Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego 2014

Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego

21 lutego to Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego (po kirgisku Эл аралык эне тил күнү). Został on ustanowiony przez UNESCO podczas 30. Sesji Konferencji Generalnej UNESCO 17 listopada 1999 r. „w celu podkreślenia bogactwa różnorodności językowej świata i promowania wielojęzyczności, a także w celu zwrócenia uwagi na liczbę języków zagrożonych i ginących, do których zalicza się 43 procent wszystkich aktualnie używanych” (Polski Komitet ds. UNESCO).

Data Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego została wybrana w celu upamiętnienia wydarzeń, które rozegrały się w 1952 r. w Dhaka. To miasto, które dziś jest stolicą Bangladeszu, wraz z Bengalem Wschodnim należało wówczas do Pakistanu. 21 lutego 1952 r. doszło do demonstracji studentów domagających się uznania języka bengalskiego za jeden z języków urzędowych Pakistanu. Podczas tłumienia demonstracji przez wojsko i policję zginęło pięciu jej uczestników. Konflikty na tym tle trwały do 1956 r., kiedy to rząd Pakistanu nadał językowi bengalskiemu status urzędowego.

Hasło tegorocznych obchodów tego dnia brzmi “Lokalne języki dla globalnego obywatelstwa: nauka w centrum uwagi”. Oznacza to promowanie edukacji wielojęzycznej i w językach lokalnych.

Jednym z obszarów działań UNESCO jest monitorowanie sytuacji języków zagrożonych. Dane o nich są zawarte w Atlasie Języków Zagrożonych UNESCO, który jest oparty na pięciopoziomowym podziale stopnia zagrożenia. Stopnie te zostały określone na podstawie użytkowników języka wśród przedstawicieli poszczególnych pokoleń:

1. zagrożone (unsafe) – językiem posługują się tylko niektóre dzieci lub też wszystkie dzieci, ale w ograniczonym zakresie;
2. zdecydowanie zagrożone (definitely endangered) – językiem posługuje się głównie pokolenie rodziców i starsze;
3. poważnie zagrożone (severely endangered) – języka używa głównie pokolenie dziadków i starsze;
4. krytycznie zagrożone (critically endangered) – język zna tylko garstka osób z najstarszego pokolenia;
5. wymarłe (extinct) – językiem nikt się już nie posługuje.

Choć sytuacja językowa w Kirgistanie jest złożona, język kirgiski w swojej ojczyźnie nie jest zagrożony. Jednakże jego dialekty używane przez kirgiskie mniejszości narodowe poza granicami kraju, a także inne języki turkijskie, przeżywają znacznie większe trudności. W związku z tym w Turcji powstał projekt „Son sesler” („Ostatnie głosy”), prowadzony przez turkologów z uniwersytetów Hacettepe i Başkent w Ankarze. Na stronie projektu znajduje się wykaz zagrożonych języków turkijskich według stopni zagrożenia UNESCO, który przytaczam poniżej (a tu są klasyfikacje języków turkijskich).

Języki zdecydowanie zagrożone

  • język Turków meschetyńskich
  • język baszkirski
  • język czuwaski
  • język chakaski
  • język krymskotatarski
  • język nogajski
  • język tuwiński

Języki poważnie zagrożone

  • język afszarski
  • język czałkański
  • język dołgański
  • język gagauski
  • język chaładż
  • język kumandyński
  • język Kirgizów pamirskich
  • język Tatarów syberyjskich
  • język telengicki
  • język teleucki
  • język tofalarski
  • język tubalarski

Języki krytycznie zagrożone

  • język czułymski
  • język dayi
  • język caatański
  • język chorasański
  • język Kirgizów Fuyu
  • język krymczacki
  • język Turków Łob-nor
  • język sałarski
  • język Żółtych Ujgurów
  • język sonkorski
  • język truchmeński
  • język urumski

Języki wymarłe

  • język kumański
  • język sojocki

W wykazie znalazły się dwa języki, których nazwy sugerują pokrewieństwo z kirgiskim. Język Kirgizów pamirskich jest używany przez ludność kirgiską żyjącą w Tadżykistanie i Afganistanie, która nadal prowadzi koczowniczy tryb życia. Z kolei Kirgizi Fuyu, zwani też Kirgizami mandżurskimi, zamieszkują zaledwie dwie wioski w północnych Chinach niedaleko miasta Qiqihar. Są jednak bardziej spokrewnieni z Chakasami, niż ze współczesnymi Kirgizami tienszańskimi, a ich pochodzenie jest być może powiązane z upadkiem państwa Kirgizów jenisejskich na początku XVIII w.

Na samym terytorium Kirgistanu Atlas Języków Zagrożonych UNESCO wskazuje dwa języki poważnie zagrożone. Nie są to jednak języki turkijskie. Jednym z nich jest dungański. Dunganie to grupa etniczna pochodzenia chińskiego, a przy tym wyznająca islam. Na terenie Azji Środkowej znaleźli się w latach 70. XIX w. jako uchodźcy po upadku powstania chińskich muzułmanów dążących do autonomii. Drugi zagrożony język to ojracki, czyli zachodniomongolski. Ojraci w Kirgistanie to grupa etniczna zwana Sart-Kałmukami, żyjąca w obwodzie issykkulskim i w dużym stopniu zasymilowana z Kirgizami (również muzułmańska).


2 komentarze na temat “Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego 2014

  1. Niestety większość z tych języków leży na terenie Rosji. Może i mają status urzędowy ale młode pokolenie niestety nie chce go używać. Mnie osobiście zawsze fascynowałam Besarabia, co za tym idzie język gagauzki. Mam nadzieję że kiedyś uda mi się zacząć go uczyć. Narazie jestem ciągle na etapie nauki rosyjskiego, a wiadomo że bez tego języka ciężko ruszyć jaki kolwiek wschodni język jak kirgiski, gagauski czy Kazachski. Bardzo dziękuję za ciekawy materiał o tych językach :)

    • Nie ma za co. Zapraszam też na mój drugi blog Enesaj.pl – tam jest więcej o innych językach turkijskich. O gagauskim jeszcze nie pisałam, ale może kiedyś? Zna Pan książki „Gagauzja i Gagauzi” Hatłasa i „Język i folklor Gagauzów z Bułgarii” Zajączkowskiego?

Zostaw komentarz