Stopniowanie przymiotnika

W języku kirgiskim z przymiotnikiem wiążą się różne ciekawe zjawiska dotyczące wzmacniania lub osłabiania jego znaczenia. Tu chcę napisać o podstawowym z nich – stopniowaniu, które jest odpowiednikiem tego występującego w języku polskim, czyli występowaniu przymiotnika w stopniu równym, wyższym i najwyższym.

Stopień równy – жай даража

Jest to, tak samo jak po polsku, podstawowa forma przymiotnika, np. кара (czarny), бийик (wysoki), чоӊ (duży).

Stopień wyższy – салыштырма даража

Stopień ten można tworzyć na dwa sposoby: morfologicznie i składniowo.

Sposób morfologiczny

Jest to podstawowy sposób tworzenia stopnia wyższego przymiotnika. Polega on na dodaniu do podstawowej formy przymiotnika przyrostka -раак. Podobnie jak wszystkie inne przyrostki, o których była dotychczas mowa, zgodnie z harmonią samogłosek i w zależności od zakończenia wyrazu przyjmuje on osiem wariantów.

Ostatnia samogłoska tematu przymiotnika

а, аа, ы

е, и

о, оо, у, уу

ө, өө, ү, үү

Przymiotnik o temacie zakończonym samogłoską

-раак

-рээк

-раак

-рөөк

Przymiotnik o temacie zakończonym spółgłoską

-ыраак

-ирээк

-ураак

-үрөөк

кара – czarny
карараак – czerniejszy

эски – stary; zużyty
эскирээк – starszy

катуу – twardy
катуураак – twardszy

үнөмдүү – oszczędny
үнөмдүүрөөк – oszczędniejszy

кызыл – czerwony
кызылыраак – czerwieńszy

бийик – wysoki
бийигирээк – wyższy (zwróćmy uwagę na udźwięcznienie к-г!)

чоӊ – duży
чоӊураак – większy

түз – prosty
түзүрөөк – prostszy

Sposób składniowy

Ten sposób stosuje się, porównując cechy dwóch przedmiotów lub osób. Pierwszy z rzeczowników jest wówczas w mianowniku, drugi – w przypadku wyjściowym, zaś przymiotnik – w formie stopnia równego lub wyższego.

Кыргызстан Казакстандан кичи(рээк).
Kirgistan jest mniejszy od Kazachstanu.

Эркин Жанарадан бойлуу(раак).
Erkin jest wyższy od Dżanary.

Stopień najwyższy – күчөтмө даража

Odpowiednikiem polskiego „naj” w kirgiskim jest słowo эӊ. Aby utworzyć stopień najwyższy, stawia się je przed przymiotnikiem w stopniu równym.

узун – długi
эӊ узун – najdłuższy

сулуу – piękny
эӊ сулуу – najpiękniejszy

жаш – młody
эӊ жаш – najmłodszy


3 komentarze na temat “Stopniowanie przymiotnika

  1. Ciekawa sprawa, bo w maryjskim jest podobnie, tzn. przyrostek рак dla stopnia wyższego (tyle że bez harmonii) i analityczna partykuła эн dla stopnia najwyższego.

      • Owszem. Książkowy przykład to końcówka inessiwu:
        пӧртыштӧ ‘w domu’ (пӧрт + -штӧ)
        Азийыште ‘w Azji’ (Азий + -ште)
        Москошто ‘w Moskwie’ (Моско + -што)

Zostaw komentarz