Wkrótce (9-14 września) w Czołpon-Ata (obwód issykkulski) odbędą się Światowe Igrzyska Koczowników – Дүйнөлүк көчмөндөр оюндары. Jest to pierwsza tego typu impreza i choć jeszcze nie wiadomo, czy stanie się cykliczną, warto zwrócić na nią uwagę ze względu na słownictwo dotyczące tradycyjnych gier Kirgizów i innych narodów o koczowniczej przeszłości.
W igrzyskach wezmą udział reprezentacje 18 państw: Afganistanu, Azerbejdżanu, Białorusi, Brazylii, Francji, Niemiec, Kazachstanu, Kirgistanu, Korei Południowej, Litwy, Mongolii, Rosji, Szwecji, Tadżykistanu, Turcji, Turkmenistanu, USA i Uzbekistanu. Jak widać, nie są to wyłącznie przedstawiciele państw turkojęzycznych ani narodów kojarzonych z koczowniczym trybem życia. Przy tym reprezentacja Rosji nie wystąpi na igrzyskach jako całość, lecz dzieli się na drużyny z poszczególnych republik autonomicznych, np. Ałtaju i Chakasji.
Rozrywki dawnych koczowników były ściśle związane z ich trybem życia, czyli pasterstwem i myślistwem. Stąd popularność różnych wariantów wyścigów konnych, lecz na igrzyskach nie zabrakło także tradycyjnych sportów walki, gier w kości i planszowych. Zawodnicy rywalizowali w 10 konkurencjach o bardzo starym rodowodzie (wystarczy wspomnieć, że niejedna z nich doczekała się wzmianki w eposie „Manas”). Część z nich jest znana wśród wielu narodów Azji Środkowej równocześnie. Ich nazwy podam po kirgisku, tak jak były używane podczas igrzysk.
Ałysz (алыш)
Jeden z tradycyjnych kirgiskich sportów walki, rodzaj zapasów. Jego charakterystyczną cechą są kostiumy zawodników, wyposażone w specjalne pasy, za które można chwytać przeciwnika.
Ałaman bajge (аламан байге)
Wyścig konny na 22 km. Wywodzi się z kirgiskich tradycji związanych z żałobą – dawniej był organizowany przez krewnych zmarłego w rocznicę jego śmierci. Im był on bogatszy, tym cenniejsze nagrody mogła ufundować jego rodzina, a więc tym więcej uczestników stawało do wyścigu. Wówczas gonitwa odbywała się na dystansie sięgającym 40, 50 lub nawet ponad 100 km (rozróżniano wyścigi jednodniowe i dwudniowe, wymagające noclegu na trasie). Po dotarciu do mety zwycięzca podjeżdżał do jurty zmarłego, wyrywał zatkniętą na niej żałobną chorągiew i wrzucał ją do ognia na znak zakończenia żałoby.
Dżorgo sałysz (жорго салыш)
Wyścig na koniach poruszających się inochodem, tj. dwutaktowym chodem, w którym obie prawe i obie lewe kończyny są unoszone i opuszczane na ziemię równocześnie. Konie naturalnie chodzące w ten sposób były bardzo cenione przez dawnych kirgiskich jeźdźców, gdyż uchodziły za szczególnie wytrzymałe i zdatne do udziału w wyścigach. Na igrzyskach rozgrywano wyścig na dystansie 11 km.
Kürösz (күрөш)
Tradycyjne zapasy popularne wśród wielu narodów turkijskich, w związku z czym ich zasady w poszczególnych krajach są zróżnicowane. Podczas Światowych Igrzysk Koczowników rozegrano je w dwóch konkurencjach: według reguł kirgiskich (кыргыз күрөш) i kazachskich (казак күрөш).
Kök börü (көк бөрү)
Konna gra zespołowa charakterystyczna dla wszystkich narodów Azji Centralnej. Polega na walce o tuszę martwego zwierzęcia, zazwyczaj kozy, którą należy odebrać przeciwnikowi i umieścić w wyznaczonym miejscu. Kozie zwłoki można przewozić przewieszone w poprzek siodła lub podawać je członkom swojej drużyny, a za przejaw szczególnej zręczności uchodzi przerzucenie ich pod brzuchem konia. Zabronione jest bicie przeciwnika lub jego konia oraz chwytanie za odzież, można natomiast odpychać się nogami.
Nazwa көк бөрү znaczy dosłownie „szary wilk”, co wskazuje na to, że gra może się wywodzić z polowań na wilka, którego po zabiciu przerzucali między sobą myśliwi. Funkcjonuje też inna nazwa, bardziej odpowiadająca współczesnej postaci gry – улак тартыш („wyrywanie sobie kozy”).
Kunan czabysz (кунан чабыш)
Wyścigi na koniach w wieku do 3 lat na dystans 11 km.
Ordo (ордо)
Jedna z najstarszych gier z wykorzystaniem baranich kostek (чүкө). Jest to gra strategiczna – ордо oznacza dwór chana, o który walczą dwie drużyny. W centrum kolistego placu do gry o średnicy 14 metrów znajduje się chan, którego rolę pełni kościany krążek lub moneta. Chana osłaniają obrońcy – stos usypanych wokół niego kostek. Zawodnicy z obydwu drużyn starają się rozbić dwór chana, rzucając weń specjalnymi bijakami tak, aby wybić kostki poza krąg. Gdy obrońcy są już rozproszeni (jest ich mniej niż graczy), można celować w samego chana. Jeśli w ciągu dwóch godzin nikomu nie uda się wybić chana poza krąg, zwycięża drużyna, która wybiła najwięcej kostek.
Toguz korgool (тогуз коргоол)
Gra planszowa dla dwóch osób, dosłownie „dziewięć kulek” lub „dziewięć kamyków”. Zestaw do gry składa się z planszy i 162 jednakowych kulek. Każdy z graczy ma przed sobą 1 duży i 9 małych dołków na kulki. W chwili rozpoczęcia gry w każdym małym dołku znajduje się po 9 kulek, tak, że każdy gracz ma 81. Rozpoczynający grę bierze wszystkie kulki z dowolnego dołka po swojej stronie, a następnie, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, rozkłada je po jednym w każdym kolejnym dołku, wykorzystując zarówno dołki po swojej stronie, jak i po stronie przeciwnika. Jeśli po położeniu ostatniej kulki w dołku znajdzie się parzysta liczba kulek, gracz odkłada je w dużym dołku jako swoją zdobycz. Gracze wykonują takie ruchy na przemian. Wygrywa ten, kto zgromadzi więcej kulek.
Er engisz (эр эңиш)
Kolejny rodzaj zapasów, który wyróżnia się tym, że zawodnicy nie walczą pieszo, lecz konno. Celem walki jest zrzucenie przeciwnika na ziemię. Charakter i wytrzymałość konia jest tu nie mniej ważny, niż siła i zręczność jeźdźca.
Przy okazji Światowych Igrzysk Koczowników poznałam jeszcze jedno znaczenie słowa майдан (o innych pisałam tu). Otóż ат майданы („koński majdan”) oznacza hipodrom.
