5 ciekawostek o Kirgistanie i Kirgizach

Zapraszam na czternastą edycję akcji „W 80 blogów dookoła świata”. Dziś wszyscy uczestnicy piszą o ciekawostkach związanych ze „swoimi” krajami. W Kirgistanie też takich nie brakuje. Czy wiecie, że…

80 blogów…Kirgistan jest krajem wysokogórskim?

W różnych źródłach spotyka się informacje, że góry zajmują ponad ¾ jego powierzchni. Zdecydowana większość z nich należy do systemu górskiego Tien-szan (Tien-szan to nazwa chińska, oznaczająca Góry Niebiańskie, zaś Kirgizi nazywają je Теңир-Тоо). Główne pasma Tien-szanu na terenie Kirgistanu to Góry Czatkalskie (Чаткал кырка тоосу), Góry Kirgiskie (Кыргыз Алатоосу), Góry Fergańskie (Фергана тоо тизмеги), Kokszał-tau (Какшаал тоо тизмеги), Ałatau Zailijski (Иле Алатоосу), Kungej Ałatau (Күнгөй Алатоо) i Terskej Ałatau (Тескей Алатоо). Najwyższy szczyt Kirgistanu, a zarazem Tien-szanu, to Szczyt Zwycięstwa – Жеңиш чокусу (7439 m n. p. m.), leżący na granicy kirgisko-chińskiej (północny wschód kraju, obwód issykkulski).

Niektóre pasma górskie na południowym zachodzie kraju nie wchodzą w skład Tien-szanu, lecz innego systemu górskiego: Pamiro-Ałaju. Na terenie Kirgistanu należy doń Hisaro-Ałaj (Góry Turkiestańskie – Түркстан кырка тоосу i Ałajskie – Алай кырка тоосу) oraz Pamir (Góry Zaałajskie – Чоң Алай кырка тоосу). Leżący w Górach Zaałajskich Szczyt Lenina (Ленин чокусу; 7134 m n.p.m.) jest drugim co do wysokości szczytem Kirgistanu, a także Pamiru.

…jedno z jezior w Kirgistanie pojawia się i znika?

Na wschodzie kraju, niedaleko granicy z Chinami, w masywie wspomnianego wyżej Szczytu Zwycięstwa znajdują się dwa lodowce – Inylczek Północny (Түндүк Эңилчек) i Inylczek Południowy (Түштүк Эңилчек), największy lodowiec Tien-szanu (567,2 km2). W miejscu ich zetknięcia leży niezwykłe jezioro Merzbachera (Мерцбахер көлү), nazwane tak na cześć odkrywcy – niemieckiego podróżnika Gottfrieda Merzbachera (1843-1926). Co w nim niezwykłego? Otóż każdego roku, najczęściej wczesną jesienią, jezioro gwałtownie pozbywa się swoich wód, które przerywają naturalną lodową tamę, spływając w dolinę rzeki Inylczek. Woda osiąga wtedy przepływ rzędu 1000 m3/s, wywołując powodzie i spływy błotne. Następnie jezioro znowu napełnia się wodą i cały proces powtarza się od nowa. Prawdopodobnie zjawisko to wiąże się ze wzrostem temperatury i intensywniejszym topnieniem lodowca w lecie, przez co w jeziorze gromadzi się więcej wody, a lodowa zapora staje się podatna na przerwanie.

…praojczyzna Kirgizów wcale nie pokrywa się z obecnym terytorium Kirgistanu?

Wywodzą się oni mianowicie z Kotliny Chakasko-Minusińskiej na południowej Syberii, gdzie w VI w. powstało państwo Kirgizów jenisejskich, zwane potem Kaganatem Kirgiskim. O jego początkach wspominali chińscy i perscy kronikarze. Szczyt potęgi Kaganatu Kirgiskiego przypadł na IX-X w. Z czasem państwo rozpadło się na kilka ułusów, które w XVIII w. zostały rozgromione przez Dżungarów. Kirgizi jenisejscy nie mieli już państwa, lecz część ich potomków żyje na tych terenach do dziś – są to m. in. Chakasi, Ałtajczycy i Szorowie. Pozostały po nich także tzw. inskrypcje orchońskie, czyli napisy runiczne odnalezione w dolinie Jeniseju. Z kolei w północno-wschodnich Chinach, niedaleko miasta Qiqihar, żyje do dziś niewielka grupa Kirgizów Fuyu, wywodzących się od ludności kirgiskiej uprowadzonej przez Dżungarów… To obszerny i bardzo ciekawy temat, który nie sposób streścić w kilku zdaniach i mam nadzieję, że kiedyś będę mogła zagłębić się weń bardziej szczegółowo.

…Kirgizi zachowali podział na rody i plemiona, którego korzenie sięgają XV wieku?

Historia Kirgizów to przede wszystkim dzieje związków plemiennych, które nie miały jeszcze wspólnej świadomości narodowej. Szczególnie ważnym etapem ich etnogenezy był XV wiek. W tym czasie bowiem znaczne społeczności kirgiskich koczowników zdążyły już przeniknąć z doliny Jeniseju i z Ałtaju do Tien-szanu, czyli na tereny obecnego Kirgistanu, mieszając się z żyjącymi tam wówczas ludami turkijskimi i perskimi. Wtedy też miał ukształtować się funkcjonujący do dziś podział. Obecnie wśród Kirgizów wyróżnia się kilkadziesiąt plemion. W uproszczeniu można powiedzieć, że dzielą się one na trzy gałęzie: prawe skrzydło (оң канат), lewe skrzydło (сол канат) i iczkilik (ичкилик). Same zaś plemiona dzielą się na rody i związki rodów, często pielęgnujące pamięć o historycznych bądź legendarnych przodkach.

…południowe krańce Kotliny Fergańskiej, czyli pogranicze kirgisko-uzbecko-tadżyckie, jest zwane „ziemią tysiąca granic”?

Źródłem tego określenia są enklawy – skrawki terytorium jednego z tych trzech państw, otoczone w całości przez terytorium innego państwa, a więc odizolowane od państwa macierzystego. Skąd się tam wzięły? Otóż w pierwszych latach ZSRR granice zlikwidowanych wówczas na tym terenie państw podlegały licznym zmianom, a ich wytyczaniem zajmowały się często osoby nie znające miejscowych realiów. Podziały etniczne w zróżnicowanym kulturowo Turkiestanie też nie ułatwiały im zadania. W czasach radzieckich niedbale wytyczone granice nie stanowiły przeszkody, zaś po uzyskaniu niepodległości przez dawne republiki związkowe stały się poważnym problemem. Obecnie w każdym z trzech graniczących ze sobą państw istnieją enklawy należące do sąsiadów. W Kirgistanie są to dwie enklawy tadżyckie i cztery uzbeckie. Sprawę utrudnia też skomplikowana sytuacja etniczna – np. w otoczonej przez terytorium Kirgistanu uzbeckiej enklawie So’x większość ludności stanowią Tadżycy. Na domiar złego położenie enklaw na terenach górskich utrudnia komunikację z państwem macierzystym. W połączeniu z niedokończoną od rozpadu ZSRR delimitacją i demarkacją granic prowadzi to do częstych konfliktów i sporów granicznych, które nierzadko ciągną się miesiącami.

Tradycyjnie zapraszam do lektury ciekawostek z innych krajów, które przygotowali uczestnicy grupy „Blogi językowe i kulturowe”. Jeśli zaś sami blogujecie na te tematy i chcielibyście dołączyć do grupy, piszcie na blogi.jezykowe1@gmail.com. Informacje o nas znajdują się także na wspólnym blogu grupowym.

Chiny

Biały Mały Tajfun: 5 yunnańskich ciekawostek

Francja

Francuskie i inne notatki Niki: Pięć ciekawostek o Francji

Madou en France: Pięć rzeczy, które zaskoczyły mnie we Francji

Français-mon-amour: Pięć ciekawostek o Lotaryngii

Blog o Francji, Francuzach i języku francuskim: 5 rzeczy, których nie wiesz o Bretanii

Love For France: Francuska uprzejmość w 5 krokach

Gruzja

Gruzja okiem nieobiektywnym: Tata to mama, czyli pięć ciekawostek o języku gruzińskim

Holandia

Język holenderski – pół żartem, pół serio: 9 holenderskich ciekawostek

Niemcy

Niemiecki po ludzku: 5 ciekawostek o Niemczech

Językowy Precel: 5 niemieckich ciekawostek językowych

Willkommen in Polschland: 5 niemieckich ciekawostek

Norwegia

Pat i Norway: Norwegia jest naj

Rosja

Rosyjskie Śniadanie: 5 ciekawostek z Rosji

Szwecja

Szwecjoblog: 5 ciekawostek ze Szwecji

Tanzania

Suahili online: 5 ciekawostek o Tanzanii

Turcja

Turcja okiem nieobiektywnym: Wiedzieliście, że… czyli pięć ciekawostek o Turcji

Wielka Brytania

Learn English śpiewająco: 5 ciekawostek o Wielkiej Brytanii

English with Ann: Do you know…? czyli kilka ciekawostek o Wielkiej Brytanii

Head Full of Ideas: Czy wiedzieliście, że…? Czyli 5 ciekawostek o Wielkiej Brytanii

English my way: 5 ciekawostek o angielskim

Włochy

CiekawAOSTA: 5 najwyższych ciekawostek z Doliny Aosty 

Studia, parla, ama: 5 ciekawostek o językach we Włoszech


15 komentarzy na temat “5 ciekawostek o Kirgistanie i Kirgizach

    • Trudno powiedzieć, kiedy mi się uda, ale też mam nadzieję, że będzie o nich więcej na blogu. Powinnam się bardziej zagłębić w temat, stosy książek czekają…

    • Takiej właściwej enklawy jak Lesotho, czyli jednego państwa otoczonego w całości innym, to pewnie rzeczywiście nigdzie więcej nie ma. A te, o których piszę, być może powinno się nazywać eksklawami.

    • Rzeczywiście, być może wymienianie ich na piśmie mija się z celem i tylko wprowadza zamęt, lepsza byłaby mapka. Chętnie bym taką zrobiła, tylko znowu brak czasu daje się we znaki.

  1. Bardzo ciekawa jest dla mnie ta informacja o tysiacach plemion i sporach granicznych. Czy to oznacza takze jakies ciagoty niepodleglosciowe w stylu oglaszania nowych mikro-panstw?

    • O aż takich przejawach zaznaczania odrębności plemiennej nie słyszałam. Raczej przybiera to formę wywyższania się jednych plemion i regionów nad drugimi (kto jest „prawdziwym Kirgizem”, a kto nie) i specyficznych form solidarności plemiennej. Jest też pewien rozdźwięk między północą a południem Kirgistanu, który wydaje się poważniejszym problemem, niż podziały plemienne. Wynika on z przyczyn geograficznych i historycznych. Północ i Południe dzielą łańcuchy górskie, przez które do tej pory przebiega tylko jedna główna droga. Ludność Południa przez dłuższy czas pozostawała pod wpływem prowadzących życie osiadłe Uzbeków i Tadżyków, zaś Kirgizi z Północy dłużej pozostali koczownikami (również z tego powodu wśród południowych Kirgizów silniej zakorzenił się islam). Północne ziemie kirgiskie zostały także wcześniej przyłączone do rosyjskiego Turkiestanu, niż południowe, a więc wpływ rusyfikacji był tam silniejszy, niż na południu. Wszystko to przyczyniło się do wykształcenia się pewnej odrębności w mentalności mieszkańców Północy i Południa, która jest widoczna do dziś. Co gorsza, jest podsycana przez niektórych polityków i dała o sobie znać podczas obydwu kirgiskich „rewolucji” (2005 r. i 2010 r.), które zakończyły się obaleniem prezydentów.

Odpowiedz na alessandra Anuluj odpowiedź