Dziś Wielki Piątek, który w tym roku przypada na 25 marca. W związku z tym nasza comiesięczna akcja „W 80 blogów dookoła świata” jest poświęcona najbardziej charakterystycznemu atrybutowi nadchodzącej Wielkanocy – jajku. Ten wpis poświęcam słownictwu związanemu z jajkiem, zaś na moim drugim blogu Enesaj.pl przygotowałam trochę informacji o symbolice jajka w kulturach narodów turkijskich.
жумуртка – jajo
жумуртканын агы – białko jaja
жумуртканын сарысы – żółtko jaja
жумуртканын кабыгы – skorupka jaja
жумурткала- – składać jaja
уя – gniazdo
уя бас- – wysiadywać jaja
балапан – pisklę
жөжө – kurczę
тоок – kura
тооктун жумурткасы – jajo kurze
каз – gęś
каздын жумурткасы – jajo gęsie
өрдөк – kaczka
өрдөктүн жумурткасы – jajo kacze
күрп – indyk
күрптүн жумурткасы – jajo indycze
төө куш – struś (dosłownie: wielbłądzi ptak)
төө куштун жумурткасы – jajo strusie
Z jajkiem wiążą się też różne przysłowia, powiedzenia i zagadki.
Кой үстүнө торгой жумурткалаган заман.
Dawne dobre czasy, gdy skowronek znosił jaja na grzbiecie owcy. (ironicznie)
Жумурткадан карга да чыгат, шумкар да чыгат.
Z jajka może się wykluć zarówno wrona, jak i sokół.
Жерде жаткан жумуртка асманда учкан куш болот.
Leżące na ziemi jajko stanie się latającym po niebie ptakiem.
Жумурткадай семирген.
Zrobił się okrąglutki (jak jajko). (o człowieku).
Жумурткадан кыр таап.
Szukać dziury w całym. (dosłownie: szukać kantu na jajku)
Бышырса аш болот,
бышырбаса куш болот.
Жартысы сары, жартысы ак,
мунун атын ойлоп тап.
Gotowane – do jedzenia,
Z surowego będzie ptak.
Pół na pół żółte i białe,
Zgadnij, co wygląda tak?
Na południu Kirgistanu jajko nazywane jest тукум, podobnie do uzbeckiego tuxum. To słowo ma oprócz tego wiele innych znaczeń, powiązanych tematycznie z płodnością i pokrewieństwem. W zależności od kontekstu тукум tłumaczy się bowiem jako nasiona, potomstwo, ród, geny, dziedzictwo czy rasa. Frazeologizmy i wyrazy pochodne od tego pojęcia tworzą jeszcze bogatszy zbiór, niż w przypadku słowa жумуртка. Przytaczam niektóre z nich.
тукум сал-/тукум туу- – składać jaja
тукум чайка- – wysiadywać jaja
тукумда- – rozmnażać się
тукумдоо – rozmnażanie
тукумдоо мүчөлөрү – organy rozrodcze
тукумдук – rozpłodowy
тукумдаш – spokrewniony
асыл тукумдуу – rasowy, czystej krwi
тукум куу- – dziedziczyć
тукум куучулук – dziedziczenie
тукум кууган – wrodzony, odziedziczony
тукум кууган оору – choroba dziedziczna
тукум инженериясы – inżynieria genetyczna
тукум курут болгон – wymarły (np. ród, gatunek)
тукумкурут – ludobójstwo
Жерге тукум салбаган асмандагы умай-а!
O niebiański ptaku Umaj, który jaj na ziemi nie niesiesz!
Ten okrzyk nawiązuje do mitycznego ptaka, który jakoby gnieździł się w powietrzu. Umaj to także imię bóstwa opiekuńczego z dawnych wierzeń narodów turkijskich. A skoro o tym mowa, zapraszam na Enesaj.pl, gdzie znajduje się dalszy ciąg tematu.
Zachęcam także do czytania o jajku w innych językach i kulturach. Oto co przygotowali pozostali uczestnicy – linki znajdziecie poniżej. Jeśli sami prowadzicie blog językowy lub kulturowy i chcecie dołączyć do grupy, piszcie maila na blogi.jezykowe1@gmail.com.
Chiny
Biały Mały Tajfun: Herbaciane jajka
Finlandia
Suomika: Ale jaja! … czyli dlaczego trzeba być ostrożnym ze słówkiem ‘muna’?
Finolubna: Fińskie jajo
Francja
Blog o Francji, Francuzach i języku francuski: Co było pierwsze: jajko czy kura?
Gruzja
Gruzja okiem nieobiektywnym: Chaczapuri adżaruli
Hiszpania
Hiszpański na luzie: Jajko w języku hiszpańskim. Potrawy i idiomy z jajkiem w roli głównej
Kirgistan
Enesaj.pl: Jajko w językach i kulturze narodów turkijskich
Rosja
Blog o tłumaczeniach i języku rosyjskim: Co ma jajko do języka?
Turcja
Turcja okiem nieobiektywnym: Seans filmowy: “Yumurta”
USA
Specyfika Języka: BUT EGGS, czyli jak nie tłumaczyć wyrażeń z jajem
Wielka Brytania
Angielska Herbata: Jajka, wszędzie jajka!
Język angielski dla każdego: All you always wanted to know about…eggs
English with Ann: Idiomy z jajem
Language Bay: Perfect eggs
Włochy
Studia, parla, ama: W 80 jajek dookoła świata
