Imiesłów przysłówkowy na -ып

Imiesłów ten, podobnie jak omówiony wcześniej imiesłów przymiotnikowy na -ган, jest ważną częścią mowy w języku kirgiskim. Tę formę tworzy się poprzez dodanie do tematu czasownika przyrostka -ып w jednym z 5 wariantów.

Imiesłów przysłówkowy na -ып jest odpowiednikiem polskich imiesłowów przysłówkowych: w zależności od kontekstu, współczesnego (np. robiąc, pisząc) lub uprzedniego (np. zrobiwszy, napisawszy). W zdaniu pełni funkcję okolicznika sposobu, przyczyny, celu lub czasu. Ponadto jest niezbędny do tworzenia form czasu teraźniejszego złożonego.

Warianty przyrostka -ып:

Ostatnia głoska tematu czasownika Samogłoski występujące w ostatniej sylabie tematu czasownika
а, ы е, и о, у ө, ү
samogłoska -п
spółgłoska -ып -ип -уп -үп

Nieco bardziej skomplikowanie wygląda forma przecząca, która ma 8 wariantów. Powstaje ona przy użyciu partykuły przeczącej -ба i przyrostka .

Ostatnia głoska tematu czasownika Samogłoski występujące w ostatniej sylabie tematu czasownika
а, ы е, и о, у ө, ү
samogłoska lub spółgłoska dźwięczna -бай -бей -бой -бөй
spółgłoska bezdźwięczna -пай -пей -пой -пөй

ал- – brać
алып – wziąwszy
албай – nie wziąwszy

сура- – pytać
сурап – zapytawszy
сурабай – nie zapytawszy

бил- – wiedzieć
билип – dowiedziawszy się
билбей – nie dowiedziawszy się

эсте- – wspominać
эстеп – wspomniawszy
эстебей – nie wspomniawszy

котор- – tłumaczyć
которуп – przetłumaczywszy
которбой – nie przetłumaczywszy

ойло- – myśleć
ойлоп – pomyślawszy
ойлобой – nie pomyślawszy

оку- – czytać
окуп – przeczytawszy
окубай – nie przeczytawszy

түшүн- – rozumieć
түшүнүп – zrozumiawszy
түшүнбөй – nie zrozumiawszy

сүйлө- – mówić
сүйлөп – powiedziawszy
сүйлөбөй – nie powiedziawszy

Imiesłów na -ып w połączeniu z czasownikiem бол- (być, stawać się) lub бүт- (kończyć) w czasie przeszłym oznacza czynność zakończoną.

Сен жазып бүттүӊбү?
Skończyłeś/aś już pisać?

Биз текстти которуп бүттүк.
Już przetłumaczyliśmy tekst.

Jeszcze jedna funkcja tego imiesłowu wyraża się w połączeniu z czasownikiem көр- (widzieć). Oznacza on wówczas próbowanie czegoś, np. кийип көр- (przymierzać ubranie), жеп көр- (próbować jedzenia).


Zostaw komentarz