Pułapki transkrypcji, czyli jak miał na imię Ajtmatow

Czingiz Ajtmatow

Trwa Rok Czingiza Ajtmatowa, piszę więc o nim więcej, a i wcześniej, przygotowując przekład jego książki do druku, nie mogłam nie zastanowić się nad pisownią jego imienia. Czingiz? Czyngiz? Czyngyz? Jak właściwie powinno się to pisać – a może tak, jak Czyngis-chan?

Ktoś mógłby powiedzieć: nad czym tu się zastanawiać, przecież istnieje oficjalny wzór transkrypcji? Trzeba jednak wziąć pod uwagę jeszcze coś innego. Po pierwsze, w samym Kirgistanie pisownia imienia Ajtmatowa nie jest jednolita. Nie pisałam jeszcze szczegółowo o kirgiskich imionach, a jest to bardzo bogaty i godny zainteresowania temat. Wspominałam jednak (przy okazji rosyjskich zapożyczeń w kirgiskim), że nawet w Kirgistanie bywają zapisywane w dwóch formach: oryginalnej kirgiskiej lub zrusyfikowanej. Ta druga często nie uwzględnia specyficznych kirgiskich liter alfabetu, a co za tym idzie, zniekształca brzmienie imienia. W imionach zrusyfikowanych występuje też obcy dla języka kirgiskiego znak miękki. Porównajmy więc kilka popularnych imion.

Wersja kirgiska Transkrypcja Wersja rosyjska Transkrypcja
Гүлнар Gülnar Гульнара Gulnara
Өмүрбек Ömürbek Омурбек Omurbek
Үмүт Ümüt Умут Umut
Үсөн Üsön Усен Usen

Zdarza się także, że ү jest zapisywane jako ю, a ө jako ё, co również nie oddaje właściwego brzmienia.

Jak więc pisze się imię Ajtmatowa? Po kirgisku Чыңгыз (Czynggyz), po rosyjsku Чингиз (Czingiz). W dotychczasowych polskich przekładach spotyka się przeważnie tę drugą wersję, gdyż były one tłumaczone z rosyjskiego (w jednym miejscu widziałam wprawdzie formę „Czingis”, ale to jednostkowy przypadek). Za radą recenzentki, prof. Iwony Rzepnikowskiej z UMK w Toruniu, zastosowałam ją także w moim przekładzie.

A co sam pisarz mówił o swoim imieniu? Zacytuję jego słowa wzięte właśnie z książki „Dzieciństwo”:

Stryj Ryskułbek był mądry i wykształcony. To z jego inicjatywy nadano mi imię Czingiz. Oczywiście orientował się w historii i tradycja nadawania dzieciom imion znanych postaci nie była mu obca.

A jak pisze się imię Czingiz w innych językach turkijskich?

Azerski: Çingiz
Baszkirski: Сыңғыҙ
Czuwaski: Чингиз
Jakucki: Чыҥыс
Karakałpacki: Shın’g’ıs
Kazachski: Шыңғыс
Tatarski: Чыңгыз
Turecki: Cengiz
Turkmeński: Çingiz
Tuwiński: Чиңгис
Ujgurski: چىڭگىز
Uzbecki: Chingiz

Ajtmatow z ojcem

Zdjęcie z dzieciństwa: Czingiz Ajtmatow z ojcem. Źródło: https://rus.azattyk.org/a/28911661.html

Jeszcze inną kwestią pojawiającą się przy tej okazji jest to, że w pierwszych latach ZSRR urzędnicy, będący przeważnie Rosjanami, często zapisywali w dokumentach kirgiskie imiona i nazwiska z błędami, a czasem nawet zdrobnienia zamiast pełnych imion. Przykładem niedbałości urzędników jest właśnie rodzina Ajtmatowów, choć w tym przypadku nie chodzi o samego pisarza, lecz przede wszystkim o jego ojca. Törökuł (Төрөкул) Ajtmatow w tekstach rosyjskojęzycznych występuje przeważnie jako Torekuł (Торекул). Jednakże Roza Ajtmatowa, młodsza siostra Czingiza, w swoich wspomnieniach wydanych pod tytułem „Białe karty historii” pisze, że imię ojca miało jeszcze kilka innych wersji. Według jej słów podczas pobytu w Moskwie ojciec używał dokumentów z imieniem zapisanym jako Tiuriakuł (Тюрякул). W tym samym brzmieniu pojawiło się ono w dokumentach odnalezionych wraz ze zwłokami w masowym grobie rozstrzelanych ofiar stalinowskich represji. Ponadto funkcjonowały też wersje: Turakuł (Туракул), Tiurakuł (Тюракул) i Torokuł (Торокул), co znalazło też odzwierciedlenie w dokumentach dzieci. Czingiz Ajtmatow miał brata Ilgiza i dwie siostry, Luciję i wspomnianą wyżej Rozę. Ze wspomnień tej ostatniej wynika, że każde z nich w akcie urodzenia miało inaczej wpisane imię odojcowskie. Najstarszy z rodzeństwa był powszechnie znany jako Czingiz Torekułowicz, ale już jego brat miał w dokumentach wpisane Ilgiz Torokułowicz, a siostry – Lucija Turakułowna i Roza Tiurakułowna.

Źródło głównego zdjęcia: https://rus.azattyk.org/a/28970936.html


4 komentarze na temat “Pułapki transkrypcji, czyli jak miał na imię Ajtmatow

  1. Transkrypcja to zawsze wielka pułapka, szczególnie gdy inne alfabety nie mają dosłownych odpowiedników w j. polskim. Ciekawe, że „Czingiz” po turecku zapisuje się jako „Cengiz”, bo to oznacza, że czytane będzie jak „Dżengiz” (bo w j. tureckim „c” wymawia się jako „dż”)., więc choć wizualnie jest podobnie, to w wymowie już nie.

Odpowiedz na kyrgyz_tili Anuluj odpowiedź