Pułapki transkrypcji, czyli jak miał na imię Ajtmatow

Trwa Rok Czingiza Ajtmatowa, piszę więc o nim więcej, a i wcześniej, przygotowując przekład jego książki do druku, nie mogłam nie zastanowić się nad pisownią jego imienia. Czingiz? Czyngiz? Czyngyz? Jak właściwie powinno się to pisać – a może tak, jak Czyngis-chan?

Ktoś mógłby powiedzieć: nad czym tu się zastanawiać, przecież istnieje oficjalny wzór transkrypcji? Trzeba jednak wziąć pod uwagę jeszcze coś innego. Po pierwsze, w samym Kirgistanie pisownia imienia Ajtmatowa nie jest jednolita. Nie pisałam jeszcze szczegółowo o kirgiskich imionach, a jest to bardzo bogaty i godny zainteresowania temat. Wspominałam jednak (przy okazji rosyjskich zapożyczeń w kirgiskim), że nawet w Kirgistanie bywają zapisywane w dwóch formach: oryginalnej kirgiskiej lub zrusyfikowanej. Ta druga często nie uwzględnia specyficznych kirgiskich liter alfabetu, a co za tym idzie, zniekształca brzmienie imienia. W imionach zrusyfikowanych występuje też obcy dla języka kirgiskiego znak miękki. Porównajmy więc kilka popularnych imion.

Zdarza się także, że ү jest zapisywane jako ю, a ө jako ё, co również nie oddaje właściwego brzmienia.

Jak więc pisze się imię Ajtmatowa? Po kirgisku Чыңгыз (Czynggyz), po rosyjsku Чингиз (Czingiz). W dotychczasowych polskich przekładach spotyka się przeważnie tę drugą wersję, gdyż były one tłumaczone z rosyjskiego (w jednym miejscu widziałam wprawdzie formę „Czingis”, ale to jednostkowy przypadek). Za radą recenzentki, prof. Iwony Rzepnikowskiej z UMK w Toruniu, zastosowałam ją także w moim przekładzie.

A co sam pisarz mówił o swoim imieniu? Zacytuję jego słowa wzięte właśnie z książki „Dzieciństwo”:

Stryj Ryskułbek był mądry i wykształcony. To z jego inicjatywy nadano mi imię Czingiz. Oczywiście orientował się w historii i tradycja nadawania dzieciom imion znanych postaci nie była mu obca.

A jak pisze się imię Czingiz w innych językach turkijskich?

Azerski: Çingiz
Baszkirski: Сыңғыҙ
Czuwaski: Чингиз
Jakucki: Чыҥыс
Karakałpacki: Shın’g’ıs
Kazachski: Шыңғыс
Tatarski: Чыңгыз
Turecki: Cengiz
Turkmeński: Çingiz
Tuwiński: Чиңгис
Ujgurski: چىڭگىز
Uzbecki: Chingiz

Zdjęcie z dzieciństwa: Czingiz Ajtmatow z ojcem. Źródło: https://rus.azattyk.org/a/28911661.html

Jeszcze inną kwestią pojawiającą się przy tej okazji jest to, że w pierwszych latach ZSRR urzędnicy, będący przeważnie Rosjanami, często zapisywali w dokumentach kirgiskie imiona i nazwiska z błędami, a czasem nawet zdrobnienia zamiast pełnych imion. Przykładem niedbałości urzędników jest właśnie rodzina Ajtmatowów, choć w tym przypadku nie chodzi o samego pisarza, lecz przede wszystkim o jego ojca. Törökuł (Төрөкул) Ajtmatow w tekstach rosyjskojęzycznych występuje przeważnie jako Torekuł (Торекул). Jednakże Roza Ajtmatowa, młodsza siostra Czingiza, w swoich wspomnieniach wydanych pod tytułem „Białe karty historii” pisze, że imię ojca miało jeszcze kilka innych wersji. Według jej słów podczas pobytu w Moskwie ojciec używał dokumentów z imieniem zapisanym jako Tiuriakuł (Тюрякул). W tym samym brzmieniu pojawiło się ono w dokumentach odnalezionych wraz ze zwłokami w masowym grobie rozstrzelanych ofiar stalinowskich represji. Ponadto funkcjonowały też wersje: Turakuł (Туракул), Tiurakuł (Тюракул) i Torokuł (Торокул), co znalazło też odzwierciedlenie w dokumentach dzieci. Czingiz Ajtmatow miał brata Ilgiza i dwie siostry, Luciję i wspomnianą wyżej Rozę. Ze wspomnień tej ostatniej wynika, że każde z nich w akcie urodzenia miało inaczej wpisane imię odojcowskie. Najstarszy z rodzeństwa był powszechnie znany jako Czingiz Torekułowicz, ale już jego brat miał w dokumentach wpisane Ilgiz Torokułowicz, a siostry – Lucija Turakułowna i Roza Tiurakułowna.

Źródło głównego zdjęcia: https://rus.azattyk.org/a/28970936.html