Przypadek kierunkowy

Trzeci przypadek kirgiskiej deklinacji – kierunkowy (барыш жөндомө) – ma szerszy zakres zastosowania niż polski celownik. Odpowiada na następujące pytania: кимге? (komu?) эмнеге? (czemu? po co?) кайда? (dokąd?) качан? (kiedy?) кайсы убакка? (do kiedy?). Wyraża więc kierunek działania: do osoby, przedmiotu, miejsca lub punktu w czasie. Rzeczownik w przypadku kierunkowym pełni w zdaniu funkcję dopełnienia, okolicznika miejsca, czasu lub celu.

Podstawowym przyrostkiem przypadku kierunkowego jest –га, występujący w 16 wariantach zgodnie z harmonią samogłosek, dźwięcznością lub ubezdźwięcznieniem, a także w zależności od tego, czy rzeczownik jest w formie posesywnej, czy nie. Jeśli tworzymy przypadek kierunkowy dla rzeczownika bez przyrostków posesywnych, wygląda to tak:

Ostatnia samogłoska tematu rzeczownika

а, аа, ы, у, уу

э, ээ, е, и

о, оо

ө, өө, ү, үү

Rzeczownik zakończony samogłoską lub dźwięczną spółgłoską

-га

-ге

-го

-гө

Rzeczownik zakończony bezdźwięczną spółgłoską

-ка

-ке

-ко

-кө

Przyrostek przypadku kierunkowego przybiera inną postać, jeśli rzeczownik ma przyrostek posesywny (lub jego warianty: -ым, -им, -ум, -үм), (-ыӊ, -иӊ, -уӊ, -үӊ), (, , ), lub -сы (-си, –су, -сү).

Przyrostek posesywny

Ostatnia samogłoska rzeczownika z przyrostkiem posesywnym

а, ы, у

э, е, и

о

ө, ү

-м (-ым, -им, -ум, – үм) lub-ӊ (-ыӊ, -иӊ, -уӊ, -үӊ)

-ы (-и, -у, -ү) lub -сы (-си, -су, -сү)

-на

-не

-на

-нө

W przypadku przyrostków posesywnych -ыӊыз, -быз, -ыӊыздар i wszystkich ich wariantów odmiana przez przypadek kierunkowy wygląda tak samo, jak u rzeczownika bez przyrostka posesywnego, czyli według wzoru z pierwszej tabeli. Aby się w tym wszystkim nie pogubić, przejdźmy do przykładów.

-га

Кыргызстан – Kirgistan
Кыргызстанга – do Kirgistanu

шаар – miasto
шаарыбыз – nasze miasto
шаарыбызга – naszemu miastu

-ге

Закир – Zakir (imię)
Закирге – Zakirowi

тиш – zęby
тишиӊиздер – państwa zęby
тишиӊиздерге – państwa zębom

-го

коом – społeczeństwo
коомго – społeczeństwu

-гө

дүйшөмбү – poniedziałek
дүйшөмбүгө – do poniedziałku

дүкөн – sklep
дүкөнүӊүз – pani/pana sklep
дүкөнүӊүзгө – do pani/pana sklepu

-ка

ат – koń
атка – koniowi

-ке

Зейнеп – Zejnep (imię żeńskie)
Зейнепке – do Zejnep

-ко

Ош – Osz
Ошко – do Oszu

-кө

Түп – Tüp (miejscowość)
Түпкө – do Tüp

унаа – samochód
унаам – mój samochód
унаама – do mojego samochodu

бала – dziecko
балаӊ – twoje dziecko
балаӊа – twojemu dziecku

байке – starszy brat
байкем – mój starszy brat
байкеме – mojemu starszemu bratu

терезе – okno
терезеӊ – twoje okno
терезеӊе – do twojego okna

жайлоо – pastwisko
жайлоом – moje pastwisko
жайлоомо – na moje pastwisko

тоо – góra
тооӊ – twoja góra
тооӊо – na twoją górę

үй – dom
үйүм – mój dom
үйүмө – do mojego domu

төө – wielbłąd
төөӊ – twój wielbłąd
төөӊө – twojemu wielbłądowi

-на

кыз – córka
анын кызы – jego/jej córka
анын кызына – jego/jej córce

ата – ojciec
алардын атасы – ich ojciec
алардын атасына – ich ojcu

-не

китеп – książka
алардын китеби – ich książka
алардын китебине – ich książce

ини – młodszy brat
анын иниси – ich młodszy brat
инисине – do ich młodszego brata

-на

топ – piłka
анын тобу – jego/jej piłka
анын тобуна – jego/jej piłce

Жеӊиш Чокусу – Szczyt Zwycięstwa
Жеӊиш Чокусуна – na Szczyt Zwycięstwa

-нө

өмүр – życie
анын өмүрү – jego/jej życie
анын өмүрүнө – jego/jej życiu

үй-бүлө – rodzina
Акматов үй-бүлөсү – rodzina Akmatowów
Акматов үй-бүлөсүнө – rodzinie Akmatowów

Przypadek kierunkowy może się łączyć z poimkami чейин (do), каршы (przeciw) i карай (w kierunku). Więcej o poimkach łączących się z różnymi przypadkami znajdziecie tu.


Zostaw komentarz