Trzeci przypadek kirgiskiej deklinacji – kierunkowy (барыш жөндомө) – ma szerszy zakres zastosowania niż polski celownik. Odpowiada na następujące pytania: кимге? (komu?) эмнеге? (czemu? po co?) кайда? (dokąd?) качан? (kiedy?) кайсы убакка? (do kiedy?). Wyraża więc kierunek działania: do osoby, przedmiotu, miejsca lub punktu w czasie. Rzeczownik w przypadku kierunkowym pełni w zdaniu funkcję dopełnienia, okolicznika miejsca, czasu lub celu.
Podstawowym przyrostkiem przypadku kierunkowego jest –га, występujący w 16 wariantach zgodnie z harmonią samogłosek, dźwięcznością lub ubezdźwięcznieniem, a także w zależności od tego, czy rzeczownik jest w formie posesywnej, czy nie. Jeśli tworzymy przypadek kierunkowy dla rzeczownika bez przyrostków posesywnych, wygląda to tak:
|
Ostatnia samogłoska tematu rzeczownika |
||||
|
а, аа, ы, у, уу |
э, ээ, е, и |
о, оо |
ө, өө, ү, үү |
|
|
Rzeczownik zakończony samogłoską lub dźwięczną spółgłoską |
-га |
-ге |
-го |
-гө |
|
Rzeczownik zakończony bezdźwięczną spółgłoską |
-ка |
-ке |
-ко |
-кө |
Przyrostek przypadku kierunkowego przybiera inną postać, jeśli rzeczownik ma przyrostek posesywny -м (lub jego warianty: -ым, -им, -ум, -үм), -ӊ (-ыӊ, -иӊ, -уӊ, -үӊ), -ы (-и, -у, -ү), lub -сы (-си, –су, -сү).
|
Przyrostek posesywny |
Ostatnia samogłoska rzeczownika z przyrostkiem posesywnym |
|||
|
а, ы, у |
э, е, и |
о |
ө, ү |
|
|
-м (-ым, -им, -ум, – үм) lub-ӊ (-ыӊ, -иӊ, -уӊ, -үӊ) |
-а
|
-е |
-о |
-ө |
|
-ы (-и, -у, -ү) lub -сы (-си, -су, -сү) |
-на |
-не |
-на |
-нө |
W przypadku przyrostków posesywnych -ыӊыз, -быз, -ыӊыздар i wszystkich ich wariantów odmiana przez przypadek kierunkowy wygląda tak samo, jak u rzeczownika bez przyrostka posesywnego, czyli według wzoru z pierwszej tabeli. Aby się w tym wszystkim nie pogubić, przejdźmy do przykładów.
-га
Кыргызстан – Kirgistan
Кыргызстанга – do Kirgistanu
шаар – miasto
шаарыбыз – nasze miasto
шаарыбызга – naszemu miastu
-ге
Закир – Zakir (imię)
Закирге – Zakirowi
тиш – zęby
тишиӊиздер – państwa zęby
тишиӊиздерге – państwa zębom
-го
коом – społeczeństwo
коомго – społeczeństwu
-гө
дүйшөмбү – poniedziałek
дүйшөмбүгө – do poniedziałku
дүкөн – sklep
дүкөнүӊүз – pani/pana sklep
дүкөнүӊүзгө – do pani/pana sklepu
-ка
ат – koń
атка – koniowi
-ке
Зейнеп – Zejnep (imię żeńskie)
Зейнепке – do Zejnep
-ко
Ош – Osz
Ошко – do Oszu
-кө
Түп – Tüp (miejscowość)
Түпкө – do Tüp
-а
унаа – samochód
унаам – mój samochód
унаама – do mojego samochodu
бала – dziecko
балаӊ – twoje dziecko
балаӊа – twojemu dziecku
-е
байке – starszy brat
байкем – mój starszy brat
байкеме – mojemu starszemu bratu
терезе – okno
терезеӊ – twoje okno
терезеӊе – do twojego okna
-о
жайлоо – pastwisko
жайлоом – moje pastwisko
жайлоомо – na moje pastwisko
тоо – góra
тооӊ – twoja góra
тооӊо – na twoją górę
-ө
үй – dom
үйүм – mój dom
үйүмө – do mojego domu
төө – wielbłąd
төөӊ – twój wielbłąd
төөӊө – twojemu wielbłądowi
-на
кыз – córka
анын кызы – jego/jej córka
анын кызына – jego/jej córce
ата – ojciec
алардын атасы – ich ojciec
алардын атасына – ich ojcu
-не
китеп – książka
алардын китеби – ich książka
алардын китебине – ich książce
ини – młodszy brat
анын иниси – ich młodszy brat
инисине – do ich młodszego brata
-на
топ – piłka
анын тобу – jego/jej piłka
анын тобуна – jego/jej piłce
Жеӊиш Чокусу – Szczyt Zwycięstwa
Жеӊиш Чокусуна – na Szczyt Zwycięstwa
-нө
өмүр – życie
анын өмүрү – jego/jej życie
анын өмүрүнө – jego/jej życiu
үй-бүлө – rodzina
Акматов үй-бүлөсү – rodzina Akmatowów
Акматов үй-бүлөсүнө – rodzinie Akmatowów
Przypadek kierunkowy może się łączyć z poimkami чейин (do), каршы (przeciw) i карай (w kierunku). Więcej o poimkach łączących się z różnymi przypadkami znajdziecie tu.
