Alfabet kirgiski

Na przestrzeni wieków język kirgiski był zapisywany kilkoma różnymi systemami pisma: pismem orchońsko-jenisejskim zbliżonym do runicznego, alfabetem arabskim, a także łacińskim, co będzie tematem osobnego postu. Współczesny alfabet kirgiski jest oparty na cyrylicy i składa się z 36 liter. Są to litery znane z alfabetu rosyjskiego plus trzy dodatkowe litery oznaczające dźwięki charakterystyczne dla języka kirgiskiego: ө, ү i ӊ (oznaczone na czerwono). W rosyjskojęzycznych podręcznikach i transkrypcjach dźwięk ө bywa przedstawiany jako ё, a ү jako ю, lecz nie oddaje to właściwego brzmienia tych dźwięków. Bardziej trafne wydaje się porównanie ich do dźwięków występujących w języku niemieckim: ө brzmi podobnie, jak ö, a ү – jak ü. Z kolei ӊ jest spółgłoską nosową, którą można porównać do ng w angielskim słowie „being”.

Gdy zaczynamy uczyć się języka kirgiskiego, znając już rosyjski choćby w stopniu podstawowym, wiedza ta zazwyczaj nam pomaga już w chwili nauki alfabetu. Trzeba jednak zwrócić uwagę na kilka różnic, by nie wpaść w pułapkę podobieństw. Przykładem jest litera е, która w języku kirgiskim nie jest samogłoską jotowaną – nie oznacza więc dźwięku „je”, lecz „e”. Ten sam dźwięk reprezentuje litera э. Różnica między nimi polega na tym, że э występuje wyłącznie na początku wyrazu, np. w słowach эркек (mężczyzna) czy эл (naród). Z kolei e występuje w środku lub na końcu wyrazu, lecz nie na początku. Inną szczególną literą jest ж, która w języku kirgiskim oznacza „dż”, natomiast jako „ż” wymawia się ją tylko w zapożyczeniach.

Litery ф, ц, щ, znak twardy i znak miękki występują tylko w słowach zapożyczonych. W czasach przedrewolucyjnych i we wczesnym okresie radzieckim, gdy język rosyjski jeszcze nie rozprzestrzenił się na dobre w Turkiestanie, takie dźwięki jak f i c były obce dla większości Kirgizów. Gdy w 1926 r. została utworzona Kirgiska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka, jej stolica – miasto Piszpek – została wkrótce przemianowana na Frunze (na cześć rosyjskiego rewolucjonisty mołdawskiego pochodzenia Michaiła Frunze). Doszło do kuriozalnej sytuacji – wielu Kirgizów nie umiało poprawnie wymówić nowej nazwy stolicy i w języku potocznym funkcjonowała ona jako „Prunze”, „Purunze” a nawet „Boronzo”. Brak dźwięku f jest także przyczyną, dla której popularne muzułmańskie imię Fatma przyjmowało w języku kirgiskim brzmienie „Patma” lub „Batma”.

Jeszcze jedna uwaga dla osób przyzwyczajonych do rosyjskiej pisowni dotyczy liter ж, ч, ш. W języku rosyjskim, nie licząc kilku wyjątków, nie piszemy po nich ы, zaś w języku kirgiskim nie ma takiej zasady (oczywiście poza słowami zapożyczonymi z rosyjskiego i zapisywanych tak, jak w oryginale). W związku z tym poprawne są takie połączenia liter jak жы, чы, шы, np. w słowach жыл (rok), чыгыш (wschód) i шыдыр (prosto).