21 lat kirgiskiej waluty

Spośród środkowoazjatyckich republik postradzieckich Kirgistan jako pierwszy odszedł od rubla i wprowadził własną walutę – som. Stało się to 10 maja 1993 r. Historia pieniądza na ziemiach kirgiskich, przez które przebiegał Jedwabny Szlak, jest bogata i zasługuje na osobny temat. Dziś omówię tylko kilka językowych zagadnień związanym z pieniądzem.

Po kirgisku pieniądze to акча. Wiadomo, że słowo to już w średniowieczu było w użyciu na południowej Syberii, czyli tam, gdzie żyli Kirgizi jenisejscy. Pierwsza udokumentowana wzmianka o nim pochodzi z chińskiej monety z czasów dynastii Tan (713-748 r.), znalezionej w Kotlinie Minusińskiej (obecnie w Rosji, na pograniczu Chakasji i Kraju Krasnojarskiego). Na monecie tej znajduje się słowo акча zapisane pismem runicznym, którego używali wówczas Kirgizi jenisejscy.

Акча to słowo należące do języka literackiego, natomiast w dialektach południowego Kirgistanu pieniądze to пул (tak, jak po uzbecku). Z kolei na północy kraju lepiej być ostrożnym z używaniem słowa пул, gdyż tam oznacza ono… łapówkę.

Sama nazwa kirgiskiej waluty, czyli słowo сом, ma podobną etymologię, jak rosyjski rubel. Rubel pochodzi od рубить, czyli odcinać, a zatem oznacza część jakiejś całości. Tak samo jest z kirgiskim somem i uzbeckim sumem. Natomiast tadżyckie somoni nie ma z tym nic wspólnego, gdyż zostało tak nazwane na cześć średniowiecznego perskiego władcy Ismaila I z dynastii Samanidów.

Jednostką zdawkową, czyli jedną setną soma, jest тыйын. Słowo to pochodzi od nazwy dawnej srebrnej monety кокон тыйын (słowo кокон pochodzi od uzbeckiego miasta Kokand, dawnej stolicy Chanatu Kokandzkiego), która później stała się ogólnym pojęciem oznaczającym drobne pieniądze. Co ciekawe, słowo тыйын może występować w kontekście zupełnie nie kojarzącym się z pieniędzmi. Po kirgisku wiewiórka to тыйын чычкан, co można przetłumaczyć jako „groszowa mysz”. Nie jest to przypadek, gdyż skóry wiewiórek prawdopodobnie były używane jako środki płatnicze, którymi płacono podatki (wspomina o tym chińska kronika Sima Qiana z II-I w. p. n. e.).

Będące obecnie w obiegu kirgiskie banknoty przedstawiają sławne postaci i znane miejsca Kirgistanu. Oto one.

---