Czas teraźniejszo-przyszły prosty

Choć nazwa tego czasu brzmi skomplikowanie, jest on faktycznie prosty – przynajmniej w porównaniu do czasów złożonych. Poza tym służy do wyrażania czynności i zjawisk stałych, ciągłych, zaplanowanych, dziejących się z dnia na dzień itp.

Czas teraźniejszo-przyszły prosty (учур-келер чак) tworzy się poprzez dodanie do podstawowej formy czasownika przyrostka łączącego i przyrostka osobowego. Przyrostki te, podobnie jak inne przyrostki w języku kirgiskim, są ściśle uzależnione od harmonii samogłosek. Spójrzmy najpierw na przyrostki osobowe, które mają wiele wspólnego z przyrostkami osobowymi rzeczownika – z wyjątkiem trzeciej osoby liczby pojedynczej oraz pierwszej i trzeciej osoby liczby mnogiej wyglądają tak samo.

Przyrostek łączący (być może ma po polsku jakąś bardziej fachową nazwę – jeśli tak, niech mnie turkolodzy poprawią) to przyrostek składający się z jednej głoski, który znajduje się między podstawową formą czasownika a przyrostkiem osobowym. Jeśli podstawowa forma czasownika kończy się samogłoską, jest to й; jeśli spółgłoską, jest to -а, -е, -о lub -ө – w zgodzie z harmonią samogłosek. Uwaga: w trzeciej osobie liczby mnogiej nie ma przyrostka łączącego, tylko podstawa i od razu przyrostek osobowy. Czas więc na przykłady. Podaję więc odmianę kilku przykładowych czasowników, z kreskami oddzielającymi podstawę od przyrostka łączącego i osobowego.

жаша- – mieszkać

мен жашаǀйǀмын – ja mieszkam
сен жашаǀйǀсыӊ – ty mieszkasz
сиз жашаǀйǀсыз – pan/-i mieszka
ал жашаǀйǀт – on/ona mieszka
биз жашаǀйǀбыз – my mieszkamy
силер жашаǀйǀсыӊар – wy mieszkacie
сиздер жашаǀйǀсыздар – panowie/panie/państwo mieszkają
алар жашаǀшат – oni/one mieszkają

оку- – uczyć się

мен окуǀйǀмун – ja uczę się
сен окуǀйǀсуӊ – ty uczysz się
сиз окуǀйǀсуз – pan/-i uczy się
ал окуǀйǀт – on/ona uczy się
биз окуǀйǀбуз – my uczymy się
силер окуǀйǀсуӊар – wy uczycie się
сиздер окуǀйǀсуздар – panowie/panie/państwo uczą się
алар окуǀшат* – oni/one uczą się

*Zwróćmy uwagę na trzecią osobę liczby mnogiej w powyższym przykładzie. Z tabelki wynika, że harmonia samogłosek wymagałaby zastosowania tam przyrostka -шот, jednak napisałam -шат i to nie jest błąd. Inne czasowniki podobne fonetycznie, czyli zawierające głoski о i у, również w trzeciej osobie liczby mnogiej przybierają przyrostek -шат, np учушат (latają), которушат (tłumaczą), оорушат (chorują). Czasowniki przybierające końcówkę -шот są znacznie rzadsze. Są to czasowniki zawierające wyłącznie samogłoskę о, np. ойло- (myśleć) i ойно- (grać; bawić się). Odmiana wygląda wtedy tak:

мен ойлоймун – ja myślę
сен ойлойсуӊ – ty myślisz
сиз ойлойсуз – pan/i myśli
ал ойлойт – on/ona myśli
биз ойлойбуз – my myślimy
силер ойлойсуӊар – wy myślicie
сиздер ойлойсуздар – panowie/panie/państwo myślą
алар ойлошот – oni/one myślą

иште- – pracować

мен иштеǀйǀмин – ja pracuję
сен иштеǀйǀсиӊ – ty pracujesz
сиз иштеǀйǀсиз – pan/-i pracuje
ал иштеǀйǀт – on/ona pracuje
биз иштеǀйǀбиз – my pracujemy
силер иштеǀйǀсиӊер – wy pracujecie
сиздер иштеǀйǀсиздер – panowie/panie/państwo pracują
алар иштеǀшет – oni/one pracują

сүйлө- – mówić

мен сүйлөǀйǀмүн – ja mówię
сен сүйлөǀйǀсүӊ – ty mówisz
сиз сүйлөǀйǀсүз – pan/-i mówi
ал сүйлөǀйǀт – on/ona mówi
биз сүйлөǀйǀбүз – my mówimy
силер сүйлөǀйǀсүӊөр – wy mówicie
сиздер сүйлөǀйǀсүздөр – panowie/panie/państwo mówią
алар сүйлөǀшөт – oni/one mówią