Formy grzecznościowe występują w wielu, jeśli nie wszystkich, językach, przybierając w nich różne postaci – kirgiski nie jest wyjątkiem. Do tej pory wplatałam wiadomości o nich w inne tematy, dziś chcę je uporządkować. Zwłaszcza, że w języku kirgiskim są one ważne także pod względem gramatycznym.
W języku kirgiskim forma grzecznościowa wyraża się przede wszystkim przez zaimki osobowe сиз (pan/pani) i сиздер (panie/panowie/państwo). Są to zaimki zarezerwowane właśnie dla tej formy. Jeśli szukać analogii w innych językach, można je porównać do niemieckiego Sie – tego pisanego wielką literą. Jest to więc jakby odrębna druga osoba liczby pojedynczej i mnogiej, która ma też inną odmianę czasowników i innych części mowy niż zwykłe zaimki tej liczby – сен (ty) i силер (wy).
Porównajmy więc formy drugiej osoby liczby pojedynczej i mnogiej w formie zwykłej i grzecznościowej. Daję tu tylko kilka przykładów – więcej znajdziecie we wszystkich tematach gramatycznych, w których jest odmiana czegokolwiek przez osoby.
Przykład czasu teraźniejszo-przyszłego prostego:
сен иштейсиң – ty pracujesz
сиз иштейсиз – pan/i pracuje
силер иштейсиңер – wy pracujecie
сиздер иштейсиздер – panowie/panie/państwo pracują
Przykład przyrostków osobowych:
сен кыргызсың – jesteś Kirgizem/Kirgizką
сиз кыргызсыз – jest pan/i Kirgizem/Kirgizką
силер кыргызсыңар – jesteście Kirgizami/Kirgizkami
сиздер кыргызсыздар – są panie/panowie/państwo Kirgizami/Kirgizkami
Przykład przyrostków posesywnych:
сенин китебиӊ – twoja książka
сиздин китебиӊиз – pana/pani książka
силердин китебиӊер – wasza książka
сиздердин китебиӊиздер – państwa książka
Przykład zwrotu powitalnego skierowanego do różnych osób:
Саламатсыңбы! – do osoby, z którą jesteśmy na „ty” – сен
Саламатсызбы! – do osoby, z którą nie jesteśmy na „ty” – сиз
I analogicznie w liczbie mnogiej:
Саламатсыңарбы! (силер)
Саламатсыздарбы! (сиздер)
W powyższych, a także innych przykładach na całym blogu tłumaczę formę grzecznościową jako pan, pani, państwo itp. Jest to jednak uproszczenie. Otóż po kirgisku form grzecznościowych używamy nie tylko wobec osób, które po polsku nazwalibyśmy panią i panem. Obowiązują one praktycznie wobec każdego, kto jest od nas starszy, nawet jeśli różnica wieku nie jest duża – chyba, że z dotychczasowych kontaktów wynika większa poufałość. Także wobec członków rodziny.
Wkrótce napiszę też o tym, jakich słów używamy, zwracając się do różnych osób.
