Imiesłów to część mowy, o istnieniu której się często zapomina, biorąc jego formy za czasownik, przymiotnik lub przysłówek. Nawet definicja PWN sugeruje, że nie jest to samodzielna część mowy: „forma gramatyczna czasownika używana w funkcjach przymiotnikowych lub przysłówkowych”. A jak to wygląda w języku kirgiskim?
części mowy
Tryb rozkazujący – część I
O trybie rozkazującym (буйрук ыӊгай) już wspominałam przy okazji ogólnego wprowadzenia w temat czasownika. Przypominam: kirgiski czasownik nie ma bezokolicznika, a jego podstawowa forma jest zbieżna z formą trybu rozkazującego drugiej osoby liczby pojedynczej. A co z pozostałymi formami? Jak to w językach aglutynacyjnych bywa, będzie tabelka, a w niej całe stado przyrostków.
Strony czasownika
Strona czasownika to kategoria gramatyczna wyrażająca stosunek pomiędzy czynnością wyrażaną przez czasownik a podmiotem i dopełnieniem. Występuje i w języku kirgiskim, i w polskim, i – podobnie jak w przypadku trybów – w kirgiskim stron jest więcej.
Tryby czasownika
Tryb czasownika (ыӊгай) to kategoria gramatyczna wyrażająca stosunek osoby mówiącej do treści wypowiedzi. Jest obecna zarówno w języku kirgiskim, jak i w polskim, choć w tym pierwszym trybów jest więcej.
Stopniowanie przysłówka
W języku kirgiskim, tak jak w polskim, niektóre przysłówki mogą się stopniować. Wygląda to podobnie, jak w przypadku przymiotnika – za pomocą przyrostka -раак (stopień wyższy) i partykuły эӊ (stopień najwyższy).
Wyrażenia przysłówkowe
W języku kirgiskim występuje wiele związków wyrazowych pełniących rolę przysłówków. Składają się one z dwóch lub więcej wyrazów. Poniżej przedstawiam kilka przykładów.
Przysłówki, które warto znać
Niedawno wspomniałam o przysłówkach, które pełnią w zdaniu rolę okoliczników. Najważniejsze z nich to przysłówki związane z czasem, miejscem, ilością, sposobem, celem i przyczyną. Tymi pierwszymi zajmiemy się osobno, dziś natomiast chcę przedstawić najczęściej spotykane przysłówki z pozostałych grup.
Przysłówek
Przysłówek (тактооч) to część mowy określająca cechę jakiejś czynności lub okoliczność. Odpowiada na pytania: кандай? (jak?) кандайча? (jakim sposobem?) качан? (kiedy?) кайдан? (skąd?) кайда? (gdzie?) эмнеге?/эмне үчүн? (dlaczego?). W zdaniu pełni funkcję okolicznika miejsca, czasu, sposobu itp.
Przypadek wyjściowy
Przypadek wyjściowy (чыгыш жөндөмө) nie ma dokładnego odpowiednika w języku polskim. Odpowiada na pytania: кимден? (od kogo?) эмнеден? (od czego?) кайдан?/кайсы жерден? (skąd?) качантан?/кайсы мезгилден? (od kiedy?) эмнеликтен?/эмне болгондуктан? (z jakiego powodu/przyczyny?). Wyraża więc przede wszystkim kierunek działania od osoby, przedmiotu, miejsca lub punktu w czasie oraz przyczynę jakiegoś wydarzenia, lecz także porównanie dwóch przedmiotów lub materiał, z którego wykonano jakiś przedmiot. W zdaniu pełni funkcję okolicznika czasu, miejsca lub przyczyny, dopełnienia dalszego lub podmiotu. Przypadek wyjściowy tworzy się, dodając do rzeczownika przyrostek -дан, który jest zależny zarówno od fonetyki danego rzeczownika, jak i od obecności lub braku niektórych przyrostków posesywnych.