W języku kirgiskim imiesłów przymiotnikowy może wyrażać czynność przeszłą, teraźniejszą lub przyszłą. W zależności od czasu może przybierać formy proste lub złożone. Zapraszam na krótkie wprowadzenie do tych części mowy.
Podstawą tworzenia imiesłowów przymiotnikowych jest przyrostek -ган dodawany do tematu czasownika. Podobnie jak inne przyrostki podlega on zasadom harmonii samogłosek. Jak tworzyć imiesłowy za pomocą tego przyrostka, przeczytacie w tym miejscu.
Przeszłość
Imiesłów odnoszący się do przeszłości tworzy się z tematu czasownika i przyrostka -ган w odpowiedniej formie. Jest on prosty, czyli składa się z jednego wyrazu, za to po polsku trudno go oddać jednym wyrazem. Przykłady przetłumaczę więc opisowo, a przy szczegółowym omówieniu tego imiesłowu podam ich więcej.
келген – ten, który przyszedł
турган – ten, który stał
жооп берген – ten, który odpowiedział
Imiesłowem wiążącym przeszłość z teraźniejszością jest zaś imiesłów przysłówkowy na -майынча.
Teraźniejszość
Imiesłów wyrażający czas teraźniejszy jest złożony. Składa się z dwóch wyrazów, z których pierwszy jest imiesłowem przysłówkowym na -ып, a drugi – imiesłowem na -ган utworzonym od czasowników тур- (stać), отур- (siedzieć), жат- (leżeć) lub жур- (iść), czyli tych, które są czasownikami posiłkowymi czasu teraźniejszego złożonego.
сүйлөшүп отурган – rozmawiający
жашап жаткан – mieszkający
Zdarza się także, że do teraźniejszości odnosi się też prosty imiesłów na -ган.
Przyszłość
Imiesłów wyrażający przyszłość również jest złożony. Składa się z imiesłowu przysłówkowego na -а/-й i imiesłowu na -ган od czasownika тур-.
бара турган – ten, który pojedzie/pójdzie
Imiesłów przymiotnikowy, jeśli faktycznie występuje jako przymiotnik, pełni w zdaniu funkcję przydawki. Imiesłowy te mogą jednak zachowywać się także jak rzeczownik, czyli pełnić w zdaniu funkcję podmiotu lub dopełnienia. Wówczas obowiązują je wszystkie reguły dotyczące rzeczownika: deklinacja, tworzenie liczby mnogiej i form posesywnych.
келгендер – ci, którzy przyszli
айткандарында – w tym, co zostało opowiedziane
Jak zaznaczyłam we wstępie, jest to jedynie krótki przegląd imiesłowów przymiotnikowych. Szczegółowo o każdym z nich napiszę w osobnych wpisach. Wszystko to wydaje się z pewnością bardzo zawiłe. Nie ukrywam, że muszę te imiesłowy tak rozpisać, by samej móc je zrozumieć. Mam jednak nadzieję, że wkrótce uda mi się to wyjaśnić i podać więcej przykładów.
