Czerwień po kirgisku

Unia Azjatycka występuje dziś cała na czerwono, przedstawiam więc kirgiskie słownictwo związane z czerwienią. Sądząc po frazeologizmach, symbolika tego koloru wydaje się bardzo złożona – oznacza on i pozytywne, i negatywne cechy. Może też dlatego kirgiska flaga nadal budzi kontrowersje.

кызыл – czerwony; rumiany; siwy (o koniu); mocna (o herbacie); mięso (w przenośni)
кызылдык – czerwień
кызылдуу – rumiany; mający coś czerwonego (lub siwego konia)
кызгылт – różowy
кызгылтым – czerwonawy, zaczerwieniony (np. o przekrwionych oczach)
кызгылт сары – pomarańczowy
кызылга кароо – amator mięsa (dosłownie: łakomy na czerwone)
кызылдай – bardzo, niezwykle, nad wyraz
кызыл-тазыл – różne czerwone przedmioty
кызылча – burak; odra (choroba)
кант кызылчасы – burak cukrowy
кызылчанын курт – pchełka burakowa (Chaetocnema concina, dosłownie: buraczany robak)
кызылгат – poziomka
кызыл карагай – sosna (dosłownie: czerwony świerk)
кызыл кабык – dzika cebula (dialekty południowokirgiskie, dosłownie: czerwona kora/skorupa)
Кызыл китеп – Czerwona Księga
Кызыл Ай – Czerwony Półksiężyc
кызыл камчы – okrutny; skłonny do bójki; damski bokser (dosłownie: czerwony bicz)
кызыл кыз – piękna dziewczyna (chodzi o piękno i wspaniałość w każdym aspekcie, także cech charakteru)
кызыл бут – kawaler (dosłownie: czerwona noga)
кызыл ээк – starzec (dosłownie: czerwony podbródek)
кызыл кулак – spekulant (dosłownie: czerwone ucho)
кызыл тил – mający ostry język (dosłownie: czerwony język); krasomówstwo
кызыл кекиртек – krzykacz (dosłownie: czerwone gardło)
кызыл чок – chiński urzędnik; Chińczyk (dawne określenie od czerwonego elementu noszonego na czapce, spotykane np. w eposach)
кызыл чоктон аман кал- – wyjść cało z opresji
кызыл чөл – pozbawiona życia pustynia
кызыл ашык – kostka nogi
кызыл жабар бол- – wystroić się
кызыл кыргын – rzeź, masakra
кызыл кыргын, кара/сары сүргүн бол- – ostro się pokłócić
кызыл чеке болуп уруш-/кызыл чие мушташ- – walczyć zawzięcie, do krwi
кызыл чиедей жаш балдар – małe dzieci (głównie w kontekście jakiegoś nieszczęścia, np. sieroctwa)

Кыз экенде – кызыл кыз, жаман катын кайдан чыкты?
Jeśli wszystkie panny są aniołami, skąd biorą się żony-diablice?

Өнөр алды – кызыл тил.
Krasomówstwo najszlachetniejszą sztuką.

Na drugim blogu mam dziś określenia czerwieni w innych językach turkijskich, zaś Japonia.info pisze o czerwieni po japońsku. Zapraszam!

Literatura

Бексултанова Г.А., Символика цвета в провербиальном пространстве языка // Тюркский мир: язык, история и культура: XVII международная научно-теоретическая конференция «Ахановские чтения» / науч. ред. Г.Б. Мадиева. – Алматы-Тараз, 2014
Мусаева В., Сарымсакова Б., Өнөр алды – кызыл тил, Венера Мусаева, Бишкек 2007