W języku kirgiskim z przymiotnikiem wiążą się różne ciekawe zjawiska dotyczące wzmacniania lub osłabiania jego znaczenia. Tu chcę napisać o podstawowym z nich – stopniowaniu, które jest odpowiednikiem tego występującego w języku polskim, czyli występowaniu przymiotnika w stopniu równym, wyższym i najwyższym.
Gramatyka
Powrót do бар i жок, czyli jeszcze raz o „mieć”
O бар i жок, czyli dwóch specyficznych czasownikach, które służą do wyrażania posiadania lub braku czegoś, pisałam już tu. Teraz chcę rozwinąć ten temat o dalsze przykłady, a przy okazji utrwalić dopełniacz i przyrostek posesywny.
Przymiotnik
Podobnie jak w języku polskim kirgiski przymiotnik (сын атооч) to część mowy oznaczająca różnego rodzaju cechy (kolor, kształt, wielkość, jakość itp.) i odpowiadająca na pytania jaki? jaka? jakie? – кандай? кайсы? W zdaniu pełni funkcję przydawki lub – rzadziej – podmiotu bądź dopełnienia.
Poimek
Poimek (жандооч), zwany też postpozycją, jest częścią mowy, która występuje w języku kirgiskim, a nie występuje w polskim. Jego nazwa brzmi podobnie jak przyimek i w dużym stopniu jest to prawidłowe skojarzenie, gdyż niektóre poimki odpowiadają polskim przyimkom. W języku kirgiskim nie ma bowiem przyimka, a jego funkcję pełni po części deklinacja rzeczownika, po części poimek. Poimki są nieodmienne i występują zawsze po rzeczowniku, którego dotyczą. Są związane z określonym przypadkiem deklinacji rzeczownika.
Czas teraźniejszo-przyszły prosty
Choć nazwa tego czasu brzmi skomplikowanie, jest on faktycznie prosty – przynajmniej w porównaniu do czasów złożonych. Poza tym służy do wyrażania czynności i zjawisk stałych, ciągłych, zaplanowanych, dziejących się z dnia na dzień itp.
Miejscownik
Miejscownik (жатыш жөндөмө) w kirgiskiej deklinacji ma nieco szerszy zakres, niż w polskiej. Odpowiada na pytania кайда? (gdzie?) кимде? (u kogo?) эмнеде? (koło czego?) кайсы жерде? (w którym miejscu?) качан? (kiedy?). W zdaniu pełni funkcję okolicznika miejsca lub czasu. Tworzy się go poprzez dodanie przyrostka –да, który występuje w 12 wariantach.
Czasy czasownika
Kategoria czasu, podobnie jak w języku polskim, dzieli się na trzy części: czasy teraźniejsze, przeszłe i przyszłe. Poszczególne czasy mogą się różnić od polskich. Wszystkie łączy to, że ich tworzenie polega na dodawaniu do rdzenia czasownika właściwych przyrostków – jak to w języku aglutynacyjnym. Teraz tylko zasygnalizuję ich istnienie, a temat każdego czasu rozwinę osobno. Z nadzieją, że czasy pozostaną po prostu gramatyczne, a nie dramatyczne.
Zaimek wskazujący oraz proste pytania i odpowiedzi z jego użyciem
Zaimki wskazujące to takie słowa jak „ten” i „tamten”, czyli służące do wskazania kogoś lub czegoś. W języku kirgiskim mają też swoje miejsce w prostych pytaniach „co to jest?” i „kto to jest?”.
Być i mieć, czyli бар i жок
O tym, jak po kirgisku można „być”, pisałam w temacie o przyrostku osobowym. Dziś czas na „mieć”, ale pewne elementy „być” też się pojawią. Chodzi o słowa бар i жок, za pomocą których można wyrazić, że coś jest lub czegoś nie ma.